តួអង្គអាយ៉ៃស្រីប្រុសពីររូបនៅលើឆាក ក្នុងសម្លៀកបំពាក់បែបខ្មែរ មានហូលផាមួង ក្បិន ពណ៌ឆើតឆាយ និងអាវមានក្រវ៉ាត់កជាដើម អមជាមួយការច្រៀង សំនួនវោហា កំណាព្យកាព្យឃ្លោង ការដេញប្រាជ្ញា និងកាយវិការរាំឥតព្រៀងទុក បានបង្កើតជាទស្សនិយភាពប្លែកមួយ ធ្វើឱ្យអ្នកមើលផ្ទុះស្នូរទះដៃនិងសំលេងហ៊ោ។ ទស្សនិកជនខ្លះ លើកទូរស័ព្ទថតការសម្តែងហើយបញ្ចេញអាក្បកិរិយា ញញឹម សើច និងហាមាត់បែបស្ងើចសរសើរចំពោះការសម្តែងសិល្បៈអាយ៉ៃមួយបែបនេះ។ នៅលើឆាកខាងក្រោយតួអង្គអាយ៉ៃកំពុងឆ្លើយឆ្លងគ្នា គេឃើញមាន វង់ភ្លេងបុរាណខ្មែរ បន្លាន់សម្លេងឡើងពីបណ្តុំសម្លេងនៃឧបករណ៍ភ្លេងបុរាណខ្មែរ រួមមាន ស្គរដៃ ឈឹង ខ្លុយ ទ្រអ៊ូ ទ្រសោរ តាខេ និងខឹមជាដើម។
នេះគឺជាទិដ្ឋភាពនៃការសម្តែងអាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លងកាលពីចុងខែមេសា ក្នុងទីជនបទដែលគេស្គាល់ថាជា«ផ្ទះល្ខោនស្វាយជ្រុំ» នៅក្នុងភូមិស្វាយជ្រំ ក្រុងអរិយក្សត្រ ខេត្តកណ្តាល មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីទីក្រុងភ្នំពេញ។ ការសម្តែងនេះជាផ្នែកមួយនៃបេកកម្មរបស់អង្គការសកម្មភាពសិល្បៈខ្មែរ ដើម្បីអភិរក្សនិងលើកកម្ពស់ទម្រង់សិល្បៈបុរាណខ្មែរ។
ថ្វីត្បិតតែ អាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លង ធ្លាប់ជាសិល្បៈខ្មែរមួយបែបដែលនិយមខ្លាំងក្នុងពិធីបុណ្យនានា ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ ពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេសយុវជនជំនាន់ក្រោយ សឹងតែមិនស្គាល់ ឬស្ទើរតែភ្លេចនូវសិល្បៈមួយបែបនេះ។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់ លោក សួង សុភ័ក្រ ជាអ្នកបង្តើតកម្មវិធី និងនាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការសកម្មភាពសិល្បៈខ្មែរ (Khmer Arts Action)។
លោក សួង សុភ័ក្រ លើកឡើងថាដោយមើលឃើញថាបច្ចុប្បន្នសិល្បៈរបស់ខ្មែរមិនសូវបានគេឱ្យតម្លៃ ហើយមិនសូវទទួលបានចំណាប់អារម្មណ៍ពីប្រជាជនកម្ពុជានោះទេ។ ហេតុនេះទើបអង្គការសិល្បៈរបស់លោកចាប់ផ្តើមពីជំហានតូច និងដោយសន្សឹមៗ មានន័យថាផ្តើមពីការសម្តែងនៅតាមជនបទឱ្យបានទូលំទូលាយ រួចទើបបន្តបេសកកម្មធ្វើនៅតាមបណ្តាក្រុង និងជាលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយធំ។ លោកចង់ឃើញប្រជាជនខ្មែរយើងងាកមកចាប់អារម្មណ៍និងលើកតម្កើងសិល្បៈវប្បធម៌បុរាណខ្មែរបន្តិចម្តងៗឡើងវិញ ព្រោះកូនខ្មែរយើងលែងសូវស្គាល់និងយកចិត្តទុកដាក់ដូចសម័យមុន។
លោកថ្លែងប្រាប់ Newsroom Cambodia ថា៖ «ខ្ញុំរកមធ្យោបាយយ៉ាងម៉េចឱ្យខ្លួនឯងចេះឱ្យតម្លៃខ្លួនឯងមុនសិន ជាពិសេសអ្នកសិល្បៈខ្លួនឯងហ្នឹងតែម្តង កុំអាលចង់ឱ្យគេឱ្យតម្លៃយើង សំខាន់ក្រុមអ្នកសិល្បៈចេះឱ្យតម្លៃខ្លួនឯងហើយចាប់ផ្តើមធ្វើពីសហគមន៍ទៅមុន។ គោលបំណងរបស់ខ្ញុំគឺចង់ចេញពីសហគមន៍ទៅជាទ្រង់ទ្រាយធំ បើសិនខាងធំគេមិនចាប់អារម្មណ៍ចឹងទេ មានតែយើងចាប់ផ្តើមពីសហគមន៍ទៅមុន»។
លោក សួង សុភ័ក្រ សង្ឃឹមថានឹងមានប្រជាជនខ្មែរយើងងាកមកចាប់អារម្មណ៍វិញ ណាមួយបើមានបងប្អូនខ្មែរចូលរួមច្រើន ធ្វើឱ្យគាត់ជាអ្នកដឹងនាំមានកម្លាំងចិត្តបន្តទៅមុខទៀត។ បន្ថែមពីនេះ លោកចង់ឃើញអ្នកដែលស្រឡាញ់សិល្បៈបុរាណមានការងារធ្វើ និងយកអ្វីដែលពួកគាត់ចេះមកបង្ហាញប្រាប់ប្រជាជនខ្មែរ។
បច្ចុប្បន្ននេះ អង្គការសកម្មភាពសិល្បៈខ្មែរ បានរៀបចំកម្មវិធីសម្តែងទម្រង់សិល្បៈនានាដោយផ្តល់នូវការចូលរួមទស្សនាដោយឥតគិតថ្លៃ។
លោក សួង សុភ័ក្រ ពន្យល់បញ្ជាក់ថា៖ «យើងដឹងស្រាប់ហើយបច្ចុប្បន្នបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច បើយើងធ្វើហើយគ្មានអ្នកចូលរួមទស្សនាហាក់បីដូចជាយើងមិនបានធ្វើអ៊ីចឹង។ ដើម្បីបញ្រ្ជាបវិស័យទម្រង់សិល្បៈដើមមួយៗឱ្យបានទៅដល់ទាំងអ្នកមានធនធានទាំងអ្នកអត់ធនធានក៏គាត់អាចចូលរួមមើលបាន។ ហើយចំពោះអ្នកសិល្បៈក៏បានបញ្ចេញនូវអ្វីដែលខ្លួនបានរៀនបានប្រឹង កុំប្រជាជននៅផ្សេងហើយអ្នកប្រឹងរៀនខំរៀនរាប់ឆ្នាំតែមិនដឹងលេងឱ្យនរណាមើល»។
«អាយ៉ៃ» គឺជាឈ្មោះសិល្បៈប្រជាប្រិយខ្មែរមួយបែប ដែលតាមឯកសារខ្លះបង្ហាញថាយកឈ្មោះតាមអ្នកចម្រៀងម្នាក់ឈ្មោះ«តាយ៉ៃ»។ «តាយ៉ៃ» កើតនៅឆ្នាំ១៨៧៨ នៅភូមិឈើនាង ឃុំព្រះនិព្វាន ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ សិល្បៈអាយ៉ៃនេះ ចែកចេញជាពីរប្រភេទ អាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លង និងអាយ៉ៃរឿង។
អាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លង ជាសិល្បៈខ្មែរមួយបែបដែលនិយមខ្លាំងក្នុងពិធីបុណ្យនានា ដែលអ្នកច្រៀងមានភាពប៉ិនប្រសប់ខាង ជើងកាព្យ ចុងជួន សំនួនពាក្យ និងចង្វាក់ភ្លេង។ សិល្បៈប្រភេទនេះមានបង្កប់នូវចំណេះដឹង កំប្លែង បទពិសោធន៍ជីវិត លើកយកមករ៉ាយរ៉ាប់ចាប់ជាចម្រៀងច្រៀងបន្តាក់គ្នារវាងភ្លេងនិងចម្រៀង។ អាយ៉ៃច្រៀងឆ្លើយឆ្លងបង្កើតជា បរិយាកាសដ៏សប្បាយរីករាយ ព្រមទាំងផ្តល់ចំណេះដឹងផងដែរ។
អាយ៉ៃមិនត្រឹមតែជាសិល្បៈប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ជាអាជីពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងមួយចំនួនផងដែរ។ សិល្បៈអាយ៉ៃស្ទើរតែបាត់រូបរាងដោយសារបច្ចុប្បន្ន លែងសូវមានការគាំទ្រពីប្រជាជនខ្មែរ ម្យ៉ាងទៀតពួកគាត់មិនសូវចាប់អារម្មណ៍និងមិនមានការផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានទូលំទូលាយ។
លោក សុភ័ក្រ សម្តែងការព្រួយបារម្ភចំពោះសិល្បៈបុរាណខ្មែរជាពិសេសអាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លងតែម្តង លោកខ្លាចតែបាត់បង់លែងមានអ្នកសម្តែង ហើយកូនខ្មែរយើងលែងស្គាល់ទៀត។ លោកថា នេះក៏ដោយសារលែងសូវមានវត្តមាននៃការសម្តែងអាយ៉ៃនេះនៅតាមទូរទស្សន៍ ឬបណ្តាញសង្គម។
លោកថ្លែងថា៖ «បើកាលពីសម័យខ្ញុំ កាលខ្ញុំនៅតូចមិនថាមិនមានផ្ទាល់ទេ ក៏អាចមាននៅតាមទូរទស្សន៍CTNជាដើម តែឥឡូវឃើញថាស្ងាត់ចឹងខ្ញុំបារម្ភ ខ្ញុំគិតថាវិស័យហ្នឹងបើយើងមិនធ្វើទេ អ្នកដែលចង់រៀនអ្នកដែលគាត់មានដុងគាត់ក៏គាត់មិនទៅរៀន ហើយអ្នកដែលស្រឡាញ់អាហ្នឹង អ្នកដែលចង់ស្គាល់អាហ្នឹងក៏គាត់មិនបានស្គាល់ មុននិងក្រោយវានឹងបាត់»។
លោក សុភ័ក្រ ថាវិស័យសិល្បៈបុរាណខ្មែរស្ទើរតែបាត់បង់ហើយ មិនដូចកាលសម័យលោកធ្លាប់បានឃើញទេ ដូច្នេះលោក សុភ័ក្រ ចង់ឃើញមានការចូលរួមថែទាំងអស់គ្នា ចៀសវាងមានការស្តាយក្រោយ ពេលបាត់បង់។
លោកបន្ថែមទៀតថា៖ «ស្ទើរតែគ្រប់ទម្រង់ទាំងអស់មិនថាតែអាយ៉ៃទេគឺបាត់បង់ម្តងបន្តិចៗហើយ បើកាលខ្ញុំនៅរៀនជំនាន់៩០ កាលសម័យរដ្ឋកម្ពុជាខ្ញុំឃើញថា អាវិស័យសិល្បៈហ្នឹងគឹវាបានមានសកម្មភាពទៅតាមសហគមន៍ទៅតាមស្រុកភូមិតែឥឡូវវាអត់ទេ។ វាទៅជាខាងតន្រ្តីសម័យឬមួយពួកចម្រៀងអ៊ីចឹងទៅ ខ្ញុំមើលឃើញថាវាបញ្ច្រាសពីមុន ហើយកុំចេះតែចោទគេយករបស់យើង គឺមកពីយើងមិនចេះថែអ្វីដែលមានស្រាប់ខ្លួនឯង។ ដូចថ្ងៃនេះអ៊ីចឹងខ្ញុំមិនដឹងថាមានប៉ុន្មាននាក់មកមើលទេ ខ្ញុំខ្លាចតែខ្ញុំមិនបានធ្វើតែបើបងធ្វើហើយអត់មានអ្នកមកមើលអត់មានអ្នកមកចូលរួមទៀត អាហ្នឹងក៏បងអស់ចិត្តដែរ»។
ក្រឡេកមកមើលទស្សនិកជនដែលបានចូលរួមទស្សនាកាលពីថ្ងៃទី២៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ វិញ គេមានលឺសំឡេងសើចតិចៗ ខណ:កំពុងទាញទូរស័ព្ទថតហើយញញឹមពេលឃើញទស្សនិយភាពសម្តែង។ អ្នកចូលរួមខ្លះទៀតស្រែកហ៊ោព្រមទាំងទះដៃឮៗតាមការច្រៀងអាយ៉ៃរបស់តួអង្គ។
អ្នកស្រី ចាន់ធា មានអាយុ ៤៣ឆ្នាំ រស់នៅរាជធានីភ្នំពេញ ប្រាប់ Newsroom Cambodia ថាគាត់មានអារម្មណ៍រំភើបពេលឃើញការសម្តែងសិល្បៈបុរាណព្រោះជាលើកទី១របស់អ្នកស្រី។ អ្នកស្រីចង់ឃើញការសម្តែងនេះមានការផ្សាយឱ្យទូលំទូលាយ ជាពិសេសចង់ឱ្យក្មេងៗជំនាន់ក្រោយបានឃើញនិងចូលរួមថែរក្សា។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «ពេលមើលការសម្តែងនេះចប់ មានអារម្មណ៍ថាភ្លេងប្រពៃណីរបស់ខ្មែរពីរោះស្តាប់ទៅជក់ចិត្ត។ ខ្ញុំនាំកូនមកមើលដោយចង់ឱ្យកូនស្គាល់របៀបម៉េចជាអាយ៉ៃរបៀបម៉េចជាចាប៉ីជាអីអ៊ីចឹង ហើយព្យាយាមឱ្យគាត់យល់ពីឳបករណ៍ភ្លេងខ្មែរ ព្រោះអីក្មេងៗឥឡូវភាគច្រើនគាត់អត់ស្គាល់ទេ គាត់ស្គាល់តែបទចម្រៀងបទអីសម័យអ៊ីចឹងទៅ»។
លោក មករា មានអាយុ២៦ឆ្នាំ នៅរាជធានីភ្នំពេញជាមន្ត្រីរាជការ ប្រាប់ Newsroom Cambodia ថារាល់ពេលមើលសិល្បៈបុរាណគឺមានអារម្មណ៍ថាអស្ចារ្យ ជម្រុះអស់ភាពតានតឹង ទុក្ខសោកនានា ហើយរំភើបគ្រប់ពេលបានឃើញការសម្តែងម្តងៗ។
លោកថ្លែងថា៖ «អ្វីដែលទាក់ចិត្តគឺវប្បធម៌ខ្មែរដ៏ផូរផង់ វាពិតជាស្រស់ស្អាតហើយវាមើលទៅគួរឱ្យចង់ថែរក្សា ព្រឺរោមពេលមកមើលលើកណាក៏អ៊ីចឹង លក្ខណៈថាដូចអីមួយ មានអារម្មណ៍ថាកំពុងតែមើល បើបកទៅក្រោយវិញគឺដូចសម័យបុរាណអ៊ីចឹង»។
បើនិយាយពីសិល្បៈអាយ៉ៃមិនត្រឹមតែមិនសូវមានអ្នកស្គាល់ប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីអ្នកចូលរួមហាត់រៀនក៏លែងសម្បូរដូចមុនទៀតដែរ។ ចំណែកប្រាក់ចំណូលក៏មិនច្រើនដូចអាជីពផ្សេងទៀតដែរ ភាគច្រើនអ្នកដែលចាប់អាជីពនេះដោយសារតែការស្រឡាញ់វប្បធម៌ខ្មែរនិងចង់ថែរក្សាកេរដំណែលដូនតាប៉ុណ្ណោះ។ នេះបើតាមការឲ្យដឹងពីក្រុមសិល្បករ។
លោក ស្មៀន ស៊ាវម៉ៅ មានអាយុ ៦០ឆ្នាំជាតួអង្គអាយ៉ៃ និងសិល្បៈបុរាណខ្មែរ។ លោកចាប់អាជីពនេះអស់រយៈពេល២០ឆ្នាំមកហើយ។ លោកបានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថាសិល្បៈគឺជាអត្តសញ្ញាណរបស់ជាតិ ដែលបានចូលរួមចំណែកថែរក្សាប្រពៃណីវប្បធម៌ខ្មែរ។
លោកថ្លែងថា៖ «ការបម្រើជាតិមិនចាំបាច់ទាល់តែបម្រើកងទ័ព បម្រើឬក៏បំពេញការងារក្រសួងស្ថាប័នរាជការមន្ត្រីអីទេ សិល្បៈគឺជាគ្រឿងលម្អរបស់ជាតិដែរ។ អ៊ីចឹងបានយើងចាប់អាជីពជាអ្នកសិល្បៈនេះហាក់បីដូចជាយើងជួយបម្រើជាតិ យកវប្បធម៌នៃសិល្បៈខ្មែរហ្នឹង។ […] យើងអាចបម្រើអារម្មណ៍មហាជនតាមរយៈរបាំអាយ៉ៃ»។
លោកបន្តថា ទោះបានប្រាក់តិចតូចក៏លោកនៅតែបន្តអាជីពនេះទៅមុខទៀត ព្រោះលោករំពឹងថាថ្ងៃណាមួយនឹងសម្បូរទីផ្សារវិញ ព្រោះវាជារបស់ដូនតាបន្សល់ទុកឱ្យ។
លោកថ្លែងថា៖ «យើងអ្នកសម្តែង យើងត្រូវជឿជាក់លើខ្លួនឯង។ អ្វីដែលយើងមានយើងត្រូវតែខំ ជាពិសេសបើយើងមិនវិវត្តន៍ចំណុចយល់ដឹងរបស់យើងផ្នែកអាយ៉ៃហ្នឹងឱ្យទាន់យុគសម័យឥឡូវនេះទេ ប្រហែលជាគេឈប់មើលឈប់ជួល។ អ៊ីចឹងយើងត្រូវដឹងពីតម្រូវការរបស់មនុស្សសម័យបច្ចុប្បន្ន ចេះកែច្នៃឱ្យមានល្បឿនមានសម្រស់ មានពណ៌ឱ្យលិចត្រដែតឡើងនោះមហាជននឹងទទួលស្គាល់»។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា អង្គការសកម្មភាពសិល្បៈខ្មែរ (Khmer arts action) តែងតែរៀបចំកម្មវិធីសិល្បៈបុរាណខ្មែរ ដូចជាល្ខោនស្បែកធំ ស្បែកតូច អាយ៉ៃឆ្លើយឆ្លងនិងការសម្ដែងសិល្បៈផ្សេងទៀតនៅសហគមន៍ល្ខោនស្វាយជ្រំ ភូមិស្វាយជ្រំ ឃុំស្វាយជ្រំ ក្រុងអរិយក្សត្រ ខេត្តកណ្តាល ធ្វើឡើងរៀងរាល់ថ្ងៃសៅរ៍នៃសប្ដាហ៍ទី៤ ក្នុងខែនីមួយៗ៕
