សមាធិគឺជាសកម្មភាពដែលគួរតែមានសម្រាប់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។ ការធ្វើសមាធិនេះត្រូវបានអនុវត្តជាច្រើននៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសពុទ្ធសាសនិក។ មនុស្សមួយចំនួនយល់ថា សមាធិសម្រាប់អ្នកសាសនាតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែការយល់ដូច្នេះវាជារឿងមួយដែលមិនត្រឹមត្រូវ។
ការធ្វើសមាធិ គឺពិតជាចាំបាច់ណាស់ដែលមនុស្សជាទូទៅត្រូវតែមានដើម្បីហ្វឹកហាត់ចិត្តឱ្យបានល្អ។
តើសមាធិគឺជាអ្វី?
ពាក្យថា «សមាធិ» មានអត្ថន័យថា ជាការផ្សាំខ្លួន។ នៅក្នុងវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានឱ្យនិយមន័យថា «សមាធិគឺដំណើរតាំងស៊ុបមាំដោយចិត្ត, ការចុះចិត្តស៊ុប ឬស្លុងចិត្តក្នុងគន្លងអារម្មណ៍ដែលរំពឹង» ចំណែកពាក្យនៅក្នុងភាសាទីបេគឺ «គុម» (Gom [sgom] ) ដែលមានន័យបង្កប់ថា «ការបង្កើតទម្លាប់ជាប្រយោជន៍មួយ»។ ចំពោះភាសាសំស្រ្កឹតវិញ គឺ «ភាវនា» (bhavana) ដែលបង្កប់អត្ថន័យថា «ការធ្វើ ឬញុំាងកិច្ចអ្វីមួយឱ្យកើតឡើង»។
ដូច្នេះសមាធិមានប្រភេទជាក់លាក់នៃសភាពចិត្ត ឬឥរិយាបថដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឱ្យវាកើតឡើង។ បើនិយាយក្នុងន័យមួយទៀត លោកបណ្ឌិត អាលិចសាឌឺ ប៉ឺស្ស៊ីន ជាអ្នកជំនាញខាងសមាធិ បានឱ្យនិយមន័យថា សមាធិគឺ «ជាការធ្វើឱ្យសភាពនៃចិត្តដំណើរការទៅតាមការគិត និងទៅតាមការរស់នៅរបស់យើង»។
ការណែនាំ ឬបទបង្ហាញអំពីអ្វីទៅជាទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ និងអ្វីទៅជាមូលហេតុនៃការបដិបត្តិ និងអ្វីទៅជាគោលដៅដើម្បីបដិបត្តិ ធ្វើវាឱ្យកើតឡើងនោះ គឺអាស្រ័យទៅតាមទំនៀមនីមួយៗដែលសមាធិត្រូវបានគេយកមកបដិបត្តិ។
បើទោះបីជាបែបនេះក្តី វិធីសាស្រ្តសមាធិនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងអស់គឺចែកចេញជាបីដំណាក់កាលគឺ៖ ការស្តាប់ ឬការឮសំឡេង ការគិតត្រិះរិះ និងការធ្វើសមាធិលើដង្ហើមចេញចូល។ លោកបណ្ឌិត អាលិចសាឌឺ ប៉ឺស្ស៊ីន ថា សមាធិផ្តល់ឱ្យយើងនូវសតិត្រិះរិះពិចារណា ដែលកើតឡើងពីសមាធិ ជាមួយនឹងសតិ និងការមានសតិពេញបរិបូរណ៍ នេះយើងអាចចម្រើនបាននូវសភាពជាប្រយោជន៍នៃចិត្ត ដែលយើងប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍន៍ផ្នែកបញ្ញាស្មារតី។
តើមានប្រភេទសមាធិអ្វីខ្លះដែលយើងអាចយកមកប្រតិបត្តិចំពោះជីវិតប្រចាំថ្ងៃ?
ប្រភេទទីមួយនៃសមាធិគឺការផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយ។ យើងអាចធ្វើការផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយណាក៏បាន ហើយអ្វីដែលយើងកំពុងតែព្យាយាមចម្រើន ឬបង្កើតនៅទីនេះ គឺការតាំងអារម្មណ៍លើកសិណ (ពណ៌សម្បុរជាអារម្មណ៍) ជាក់លាក់មួយ។ មិនថាយើងផ្តោតអារម្មណ៍លើចលនាដង្ហើមចេញចូល ឬផ្តោតលើការមើលឃើញនៃរូបព្រះពុទ្ធ ឬក៏ផ្តោតលើធម្មជាតិណាមួយនៃចិត្តក្តី ការផ្តោតលើកសិណទាំងអស់នេះគឺជាការផ្តោតអារម្មណ៍ជាក់លាក់មួយ។
យើងត្រូវព្យាយាមវិភាគរិះគិតទៅតាមវិធីជាក់លាក់មួយ ឧបមាថា ការវិភាគរិះគិតចំពោះ អនិច្ចតាធម៌ (របស់មិនទៀង) ជាដើម។ ដោយធ្វើការផ្តោត សតិលើកសិណជាក់លាក់មួយនេះជាមួយនឹងការវិភាគរិះគិតផង នឹងធ្វើឱ្យយើងយល់ច្បាស់ថា អនិច្ចតាធម៌គឺជារឿងពិត។ ការយល់ឃើញច្បាស់បែបនេះ គឺជាជំនួយដ៏មានអត្ថប្រយោជន៍ចំពោះយើងដើម្បីយកឈ្នះលើការជាប់ជំពាក់លើវត្ថុអ្វីមួយខ្លាំងជ្រុលពេកថា វាឋិតឋេរជាអមតៈ។
ប្រភេទទីពីរនៃសមាធិគឺបង្កើតនូវសភាពនៃចិត្តជាក់លាក់មួយ ឧបមាថា៖ ចម្រើនក្តីស្រឡាញ់ (ករុណា) ឬក្តីមេត្តា (មេត្តាធម៌) ហើយរក្សាការផ្តោតលើអារម្មណ៍នោះ ការផ្តោតសង្កត់ធ្ងន់គឺមិនមែនឋិតនៅលើកសិណ ឬលើបុគ្គលដែលយើងផ្តោតក្តីស្រឡាញ់ និងក្តីមេត្តារបស់យើងទៅរកនោះទេ តែការផ្តោតសង្កត់ធ្ងន់នៅទីនេះគឺត្រូវអភិវឌ្ឍន៍នូវអារម្មណ៍មួយ ការតាំងចិត្តឱ្យនឹងមួយកន្លែង។ ការរក្សាចិត្តមួយឱ្យនៅមួយកន្លែង ដោយផ្ដោតទៅលើក្ដីស្រឡាញ់ដែលមិនបង្កប់ទៅដោយចិត្តទុច្ចរិត តែជាចិត្តដែលមានសភាពបរិសុទ្ធល្អ។
ប្រភេទទីបីនៃសមាធិ គឺត្រូវធ្វើការផ្តោតចិត្តលើអារម្មណ៍ជាក់លាក់មួយ ដោយមានបំណងប្រាថ្នាដើម្បីសម្រេចគោលដៅមួយទាក់ទងនឹងអារម្មណ៍នោះ។ ឧបមាថា៖ ការធ្វើការផ្តោតចិត្តលើគោលដៅជីវិតការងារ ឬការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់បានសម្រេចរបស់យើងផ្ទាល់ ដោយមានក្តីប្រាថ្នាថា «ខ្ញុំនឹងសម្រេចវាឱ្យបាន» វិធីនេះត្រូវបានគេហៅថា «ពុទ្ធិចិត្តសមាធិ» (Buddhichitta)។ ការសម្រេចគោលដៅរបស់យើងមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយទេ តែវាអាចកើតឡើង ពោលគឺយើងជឿជាក់ថាវាអាចកើតឡើង ដោយពឹងផ្អែកលើកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង។ ដូច្នេះយើងធ្វើការផ្តោតចិត្តលើគោលដៅអនាគត ដោយមានក្តីប្រាថ្នាមុតមាំថា អាចសម្រេចគោលដៅនោះបាន។
ប្រភេទទាំងបីនៃសមាធិនេះគឺការអភិវឌ្ឍនូវទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ ដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឲ្យកើតមាននៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង។ ប្រការដ៏សំខាន់ដែលត្រូវចងចាំនោះគឺថា សមាធិមិនមែនជាប្រភេទសកម្មភាពបន្ទាប់បន្សំ គ្មានសារៈសំខាន់នៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់យើងនោះទេ។ សមាធិមិនមែនជាប្រភេទនៃការគេចវេស មិនមែនជាហ្គេម មិនមែនជាល្បែងកំសាន្តទេ។ សមាធិគឺជាវិធីសាស្រ្តដើម្បីជួយយើងក្នុងការអភិវឌ្ឍគុណធម៌នានាដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឲ្យវាកើតមានឡើងនៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់យើង ហើយដើម្បីឱ្យយើងប្រើប្រាស់រៀងរាល់ថ្ងៃបាន។
ព្រះមហាថេរៈ (ព្រះសង្ឃ) ជនជាតិទីបេព្រះនាម ត្សុងខាប៉ាមា មានថេរដីកាអំពី វិធីសាស្រ្តដើម្បីអភិវឌ្ឍនូវសភាពជាប្រយោជន៍នៃចិត្តដែលជាគ្រឹះយ៉ាងមាំសម្រាប់សមាធិនោះថា «ជាបឋមយើងត្រូវដឹងថាអ្វីទៅដែលយើងកំពុងធ្វើការផ្តោតចិត្តលើ។ ឧទាហរណ៍ មេត្តា (មេត្តាធម៌)។ ក្នុងការផ្តោតចិត្តលើក្តីមេត្តា មានន័យថាយើងកំពុងតែធ្វើការផ្តោតចិត្តលើក្តីទុក្ខរបស់មនុស្សដទៃ»។ ដោយលោកបានបន្ថែមទៀតថា «បន្ទាប់មកទៀតត្រូវដឹងថាកត្តា ឬគុណធម៌អ្វីដើម្បីជួយយើងឱ្យអភិវឌ្ឍន៍សភាពនៃចិត្តនេះបាន ការធ្វើបែបនេះវាធ្វើឱ្យយើងមានភាពរីករាយនៅក្នុងជីវិត ឬការរួចផុតពីសេចក្ដីទុក្ខបានមួយដំណាក់កាលផងដែរ»។
លោកក៏បានបន្ថែមផងដែរអំពីបញ្ហាប្រឈមនៅពេលធ្វើសមាធិ ដោយមានថេរដីកាថា ការអភិវឌ្ឍសមាធិចិត្ត ឬមេត្តាចិត្តនេះ បញ្ហានោះគឺ ការមិនសូវយកក្តីទុក្ខរបស់មនុស្សជាទូទៅ។ ដើម្បីទប់ទល់នឹងការលេងសើចនេះ លោកបន្តថា «មនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ និងសប្បាយ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ប្រាថ្នាក្តីទុក្ខទេ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មានក្តីប្រាថ្នាខុសគ្នាដើម្បីរួចរំដោះពីក្តីទុក្ខទេ។ យើងទាំងអស់គ្នាគឺមានក្តីប្រាថ្នាដូចគ្នា ហើយមនុស្សគ្រប់រូបមានចិត្ត មានអារម្មណ៍ ដូចរូបខ្ញុំដែរ អ្នកដែលទទួលរងទុក្ខ ឈឺចាប់ដូចខ្ញុំដែរ ដូច្នេះពួកគេប្រាថ្នាចង់រួចផុតពីក្តីទុក្ខដូចតែរូបខ្ញុំដែរ» ។
សូមបញ្ជាក់ផងដែរ ការអប់រំផ្លូវចិត្តបានល្អ វាជាដំណើរការក្នុងការអភិវឌ្ឍផ្នែកចិត្តរបស់យើងឱ្យរួចផុតពីសភាព ស្មុគស្មាញ ហើយឈានដល់សុខុមាលភាពផ្លូវកាយ និងចិត្ត៕
