សាស្ត្រាចារ្យ និងអ្នកជំនាញផ្នែកអាស៊ានបានចងក្រងរបាយការណ៍ទាក់ទងនឹងបញ្ហាអាស៊ានដោយស្នើសមាគមអាស៊ានកែទម្រង់គោលការណ៍ និងបង្កើនសហប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួន ដើម្បីធានាឱ្យមានសន្តិភាពប្រកបដោយចីរភាព។
ការិយាល័យមូលនិធិ ខុនរ៉ាដ អាដិនណៅអ៊ែរ ខេមបូឌា (Konrad-Adenauer-Stiftung Cambodia) និងវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI) បានបើកសន្និសីទប្រកាសផ្សព្វផ្សាយរបាយការណ៍ស្តីពីការវាយតម្លៃ និងកំណែទម្រង់ជាក់ស្តែងរបស់អាស៊ាន (ASEAN’s Critical Assessment and Practical Reform) កាលពីថ្ងៃទី២០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣។
ក្នុងសន្និសីទនេះដែរ លោក ជេសុន ឈុំទង់ (Jason Chumtong) ប្រធានមូលនិធិខុនរាដ អាដិនណៅអ៊ែរប្រចាំកម្ពុជាថ្លែងថា រយៈពេល៣ឆ្នាំកន្លងមកនេះ វិបត្តិពិភពលោកបានជះឥទ្ធិពលដល់សមាគមអាស៊ានដែលជាហេតុនាំឱ្យមានការចងក្រងរបាយការណ៍នេះឡើង។
លោក ជេសុន ឈុំទង់ បានលើកឡើងថា៖ «របាយការណ៍ពិសេសនេះបានដាក់ឱ្យដំណើរការក្នុងគោលបំណងវាស់ខ្សែបន្ទាត់អាស៊ាន និងមានជំពូកជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធ ពីព្រោះក្រៅពីភាពជោគជ័យ អាស៊ានបានប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដូចជាយន្តការការងារ ជម្លោះ សុវត្ថិភាព ថាមពល និងបញ្ហាសង្គ្រាម ដែលជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់អាស៊ាន ហើយក្នុងគោលបំណងសង្កេតមើលចន្លោះប្រហោងរបស់អាស៊ាន និងកំណែទម្រង់អាស៊ាន៣ឆ្នាំកន្លងមកនេះ»។
លោក ជេសុន ឈុំទង់ បានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថា ថ្វីត្បិតតែកម្ពុជាជាប្រទេសក្នុងចំណោមសមាគមអាស៊ាន តែកម្ពុជាមិនអាចឆ្លើយតបទៅនឹងការជួយស្ថានភាពចន្លោះប្រហោងរបស់អាស៊ានបច្ចុប្បន្នបានទេ។
លោក ជេសុន បន្ថែមថា៖ «កម្ពុជាជាប្រទេសដែលប្រើប្រាស់នូវប្រព័ន្ធ ក៏ដូចជាយន្តការការងារជាច្រើនដែលយើងមើលឃើញនៅពេលដែលកម្ពុជាជាប្រធានអាស៊ាន ហើយកម្ពុជាបានប្រើនូវយុទ្ធសាស្រ្តវិជ្ជមានបែបនេះក្នុងការក្លាយខ្លួនចូលអាស៊ានជាអ្វីដែលរាជរដ្ឋាភិបាលគួរតែបន្តអនុវត្ត»។
លោកបណ្ឌិត ដេនីស ស៊ូសាណា (Denis Suarsana) ប្រធានមូលនិធិខុនរាដ អាដិនណៅអ៊ែរប្រចាំប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី និងការិយាល័យទីម័រខាងកើតលើកឡើងថា គោលការណ៍របស់អាស៊ានបច្ចុប្បន្នគួរតែមានកំណែទម្រង់ ដោយសារបញ្ហាប្រឈមបច្ចុបុ្បន្នមិនអាចប្រើប្រាស់គោលការណ៍អាស៊ានចាស់មកដោះស្រាយបានទេ។
លោកបណ្ឌិត ដេនីស ស៊ូរសាណា បន្ថែមថា៖ «គោលការណ៍មូលដ្ឋានរបស់អាស៊ាន គឺចងក្រងសម្រាប់អតីតកាលចំពោះបច្ចុប្បន្នភាព និងបញ្ហាដែលកើតមានឡើង គឺមិនអាចយកមកបន្តអនុវត្តបានទេ ដូច្នេះហើយអាស៊ានគួរតែធ្វើកំណែទម្រង់ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហាបច្ចុប្បន្នដែលរួមមានបញ្ហាផ្ទៃក្នុង និងឥទ្ធិពលពីខាងក្រៅ។»
លោកបន្តថា គោលការណ៍អាស៊ានដែលបានចែងក្នុងក្រដាស គឺសុទ្ធតែទទួលបានភាពជោគជ័យ ប៉ុន្តែធាតុពិត គឺខុសពីអ្វីដែលមានក្នុងក្រដាស។
លោកបន្ថែមថា៖ «គោលដៅមួយដែលនាំឱ្យជោគជ័យនៅពេលអនាគត គឺត្រូវមានយុទ្ធសាស្រ្ត និងមានគោលដៅច្បាស់លាល់ឱ្យស្របទៅតាមបច្ចុប្បន្ន បើមិនដូច្នេះទេ ប្រជាជនគឺខកចិត្តចំពោះភាពជោគជ័យដែលអាស៊ានបានលើកឡើង តែមិនបានឃើញនូវគោលការណ៍ណាដែលយកមកដោះស្រាយបញ្ហានោះទេ»។
ចំណែកលោក អ៊ុច រីឆាត (Richard Ouch) អ្នកនិពន្ធមួយរូបក្នុងរបាយការណ៍ពិសេសស្តីពីការវាយតម្លៃ និងកំណែទម្រង់ជាក់ស្តែងរបស់អាស៊ានមួយផ្នែក បានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថា របាយការណ៍នេះចងក្រងឡើងដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
លោកបន្ថែមថា៖ «ប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍សុទ្ធតែធ្លាប់ឆ្លងកាត់បញ្ហាជម្លោះ ក៏ដូចជាកម្ពុជាដែលរួចផុតពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ ដូច្នេះហើយយើងព្យាយាមក្នុងការរិះរកវិធីដែលអាចជួយ មិនត្រឹមតែសង្គមមួយទេ តែទូទាំងប្រទេសតែម្តង»។
លោកបណ្ឌិត ឆេង គឹមឡុង អនុប្រធានប្រតិបត្តិវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី (AVI) និយាយថា រដ្ឋដែលជាសមាជិកអាស៊ានគួរតែរួបរួមគ្នា គោរពធម្មនុញ្ញអាស៊ាន ការពង្រឹងសាមគ្គីភាព សហប្រតិបត្តិការដោយផ្អែកទៅប្រយោជន៍អាស៊ាន និងផ្តោតទៅលើសមាហរណកម្មនៃសមាជិកចាស់ និងសមាជិកថ្មីៗ។
លោកបន្តថា អាស៊ានគួរតែពង្រឹងសហប្រតិបត្តិការបន្ថែមទៀតទៅលើបញ្ហាអសន្តិសុខក្នុងតំបន់ដែលមានប្រពៃណី និងមិនប្រពៃណី ពង្រឹងអភិបាលកិច្ចផ្នែកបរិស្ថាន និងបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ ហើយលើកទឹកចិត្តយុវជនស្ត្រីចូលរួមក្នុងយន្តការនៃការកសាងសហគមន៍អាស៊ានទាំងអស់គ្នា។
អនុប្រធានប្រតិបត្តិវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ីរូបនេះបន្ថែមថា៖ «រដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ាន ទាំងរដ្ឋចាស់ និងសមាជិកថ្មី គួរជំរុញធ្វើសមាហរណកម្មតភ្ជាប់គ្នាឱ្យបានច្រើនទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ និងនយោបាយ»។
លោកបណ្ឌិត ឆេង គឹមឡុង បន្ថែមថា បើតាមធម្មនុញ្ញអាស៊ានមិនតម្រូវឲ្យសហគមន៍អាស៊ានដកសមាជិកភាពនៃប្រទេសណាមួយទេ ដូច្នេះអាស៊ានគួរបន្តរក្សាស្មារតីនេះ ហើយបង្កើនការផ្តល់ឱកាសឱ្យសមាជិកទាំងអស់ចូលរួម។ ប៉ុន្តែក្នុងករណីដកសមាជិកភាពណាមួយ អាស៊ានត្រូវការបោះឆ្នោតសម្រេចរួមហៅថា កុងសង់ស៊ីស (Consensus) ដែលមានន័យថា សមាជិកដទៃទៀតសម្រេចចិត្តរួមដូចគ្នាទើបអាចសម្រេចអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសមួយដែលសុំសិទ្ធិដកខ្លួនចេញពីសមាជិកភាពរបស់អាស៊ាន។
អាស៊ានមានសសរស្តម្ភ ៣ ដើម្បីទ្រទ្រង់ឱ្យមានការដំណើរការ និងការប្រព្រឹត្តរបស់ខ្លួនឱ្យបានល្អ។ សសរស្តម្ភទាំង ៣ នោះមានដូចជា សហគមន៍នយោបាយ-សន្តិសុខអាស៊ាន (APSC) សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន (AEC) និងសហគមន៍សង្គម-វប្បធម៌អាស៊ាន (ASCC)។
ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ អាស៊ានកំពុងជួបបញ្ហាមួយចំនួនដូចជា នយោបាយមីយ៉ាន់ម៉ា សមុទ្រចិនខាងត្បូង យុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វី វត្តមានទីម័រជាសមាជិក និងការគាំទ្រភាគីនៃជម្លោះអន្តរជាតិ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យសសរស្តម្ភផ្នែកសហគមន៍នយោបាយ-សន្តិសុខអាស៊ានកំពុងរងការរង្គោះរង្គើរ៕
