មុខរបរសត្វលក់ចាប អាចចិញ្ចឹមជីវិត និងទ្រទ្រង់គ្រួសារបានពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។ លោក គង់ សុខគា ជាអ្នកប្រកបរបរលក់ចាបនៅបរិវេណវត្តមហាមន្ត្រី សង្កាត់អូឡាំពិក ខណ្ឌបឹងកេងកង រាជធានីភ្នំពេញ។ លោកចាប់ផ្ដើមប្រកបមុខរបរនេះតាំងពីរូបលោកនៅក្មេងមកម្ល៉េះ។ លោកទិញចាប ពីឈ្មួញដែលយកចាបមកពីខេត្ត។ រៀងរាល់ថ្ងៃ ក្រៅពីលក់នៅតាមវត្ត លោកក៏ដើរលក់នៅតាមផ្ទះផងដែរ។ ថ្ងៃដែលលោកលក់សត្វចាបដាច់ជាងគេគឺនៅថ្ងៃសីល ដោយសារមានការ «លែងសត្វ» ដើម្បីបន់ស្រន់សុំសេចក្តីសុខ និងរំដោះគ្រោះចង្រៃជាដើម។
លោកស្រី ឌៀល ស្រីអាន អាយុ២៨ឆ្នាំ ជាអ្នកលក់នំចេកចៀន ដំឡូងចៀន នៅតាមបណ្តោយព្រែកហូរ ក្នុងសង្កាត់កំពង់សំណាញ់ ក្រុងតាខ្មៅ តាំងពីឆ្នាំ២០១៩ រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកបន្ទាយមាស ខេត្តកំពត លោកស្រីដែលកំពុងពរពោះ៣ខែ និងស្វាមី មានកូន២នាក់ ដែលមានអាយុ៦ឆ្នាំ កំពុងរៀនថ្នាក់ទី១ និងម្នាក់ទៀតអាយុ៣ឆ្នាំ។ ដោយសារកត្តាជីវភាព ស្វាមីលោកស្រី ត្រូវរស់នៅខេត្តកំពត ដើម្បីធ្វើស្រែចំការ និងមើលថែកូនទាំង២។ ចំណែកលោកស្រី ស្រីអាន បច្ចុប្បន្នកំពុងជួលផ្ទះរស់នៅតែម្នាក់ឯងជាមួយកូនក្នុងផ្ទៃ ជិតបន្ទាយអង្គរក្ស ក្នុងក្រុងតាខ្មៅ ដើម្បីរកប្រាក់ចំណូលផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ ដោយមិនមានវត្តមានប្តីនៅក្បែរ។ លោកស្រីបានភ្ញាក់ពីដំណេកតាំងពីម៉ោង៥:៣០នាទីព្រឹក ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ដើម្បីរៀបចំប្រដាប់ប្រដាលក់ដូរ និងទៅដល់ទីតាំងលក់ប្រហែលម៉ោង៦:៣០នាទី ហើយលោកស្រីតែងតែបិទកន្លែងលក់ដូរនៅម៉ោង៥:៣០ ឬ៦:០០នាទីល្ងាច។ ទោះបីជាខ្វះភាពកក់ក្តៅបន្តិច តែការប្រកបរបរនៅភ្នំពេញនេះ លោកស្រីអាចរកចំណូលបន្ថែមពីការលក់នំចេកចៀន ដំឡូងចៀននេះ បានខ្ទង់២០ម៉ឺនរៀលក្នុងមួយថ្ងៃ។ ក្រោយការទូទាត់ជាមួយនឹងថ្លៃដើម និងការចំណាយផ្សេងប្រចាំថ្ងៃ គឺលោកស្រីអាចសល់លុយចំណេញពីការលក់ចំនួន៥ម៉ឺន ទៅ៦ម៉ឺនរៀល។
Prime Minister Hun Manet vowed to use the full force of the military to shut down political demonstrations, as overseas opposition leaders called for rallies against an unpopular development deal in the far northeast.
Security forces, including units from the army, military and national police, were on high alert, Hun Manet said, and would remain in the capital through August as a preventive measure.
Opposition groups were reportedly planning protests in Phnom Penh against the Cambodia-Laos-Vietnam Triangle Development Area, a government project to expand tourism and commercial interests in a far northeastern stretch of the country known as the Dragon’s Tail.
“The government will take decisive action against those who cause instability in Cambodia, especially in Phnom Penh,” the prime minister said. “It would be unfair to accuse the government of being dictatorial if it is simply trying to prevent instability.”
The Ministry of Justice warned the plans, which called for demonstration outside the Royal Palace on Aug. 18, amounted to a plot to overthrow the government, and those involved could face up to 30 years in prison.
Top officials are highly suspicious of grassroots political movements in the wake of events in Bangladesh, where months of student protests led to the recent ouster of Sheikh Hasina, the country’s long-serving authoritarian prime minister.
Renewed objections to the CVL Triangle, which was established in 1999, sparked demonstrations last weekend in South Korea, Japan and Australia. Protest leaders, fueled by historical fears of Vietnamese expansionism, have suggested the project would give Hanoi control over Cambodia’s border provinces, and they have demanded the government withdraw from the plan.
The CVL includes Ratanakiri, Mondulkiri, Kratie and Stung Treng provinces.
Hun Manet accused opposition leaders of using deceptive political tactics to incite political instability and turn supporters against the government. Rights groups urged the government to engage the project’s critics, not persecute them.
“The government needs to offer a comprehensive explanation,” said Yong Kim Eng, director of the People’s Centre for Development and Peace. “It’s crucial that people know all the details of the project.”
Am Sam Ath, the executive director of LICADHO, said military support of the government was expected during tense political situations and conflicts, but it was not yet clear if the country faced any actual danger.
“Politicians need to consider the values of our country,” he said. “And remember that it is of the utmost importance that freedom and civil rights are not unduly restricted.”
ភ្នំពេញ៖ ចាប់តាំងពីមានភាពចម្រូងចម្រាស់ជុំវិញគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍តំបន់ត្រីកោណនាដើមខែសីហាមក ស្ថាប័នរដ្ឋ និងអាជ្ញាធរជាបន្តបន្ទាប់ បានប្តេជ្ញា និងចាត់វិធានការការពារ និងបង្រ្កាបក្រុមដែលរដ្ឋាភិបាលកំណត់ថាជាក្រុមប្រឆាំង។
កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរួមមានកងទ័ព នគរបាល និងកងរាជអាវុធហត្ថទូទាំងប្រទេស បានត្រៀមការពារសន្តិសុខយ៉ាងរិតត្បិតចាប់ពីថ្ងៃទី ១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ រហូតដល់ដាច់ខែ ក្រោមការបញ្ជារបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស សុខា។ ការត្រៀមខ្លួននេះ ធ្វើឡើងក្រោមហេតុផល ការពារសន្តិសុខ សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសុវត្ថិភាពសង្គម ក្រោយមានការអំពាវនាវតាមបណ្តាញសង្គម ឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរប្រមូលផ្តុំធ្វើបាតុកម្មនៅថ្ងៃទី១៨សីហាខាងមុខ។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រសួងយុត្តិធម៌ កាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែសីហា លើកឡើងថាអ្នករៀបចំផែនការផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល ឬ បដិវត្តន៍ពណ៌ អាចប្រឈមជាប់ពន្ធនាគារចន្លោះពី ១៥ទៅ ៣០ឆ្នាំ ក្រោមបទឧបឃាត។ ចំណែកអ្នកដែលចូលរួមក្នុងផែនការ នឹងប្រឈមជាប់ពន្ធនាគារពី ៥ ទៅ ១០ឆ្នាំ ក្រោមបទល្មើស«រួមគំនិតក្បត់»។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ដដែលបញ្ជាក់ថាជាផែនការបដិវត្តន៍ពណ៌ តាមរយៈការប្រើប្រាស់វិធីអុចអាលបំផុសបំផុល និងការប្រើប្រាស់ឧបាយកលនយោបាយបញ្ឆោតអូសទាញប្រមូលកម្លាំងប្រជាជនស្លូតត្រង់ ដើម្បីផ្តួលរលំរាជរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់។
ដោយឡែកសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ស្រដៀងគ្នាប្រមាណ៣០នៃកងរាជអាវុដហត្ថគ្រប់ប្រភេទ ចេញនៅថ្ងៃទី១១ ខែសីហានេះ បានបញ្ជាក់អះអាងថាអាជ្ញាធរនឹងចាត់វិធានការបង្រ្កាបក្រុមប្រឆាំងជ្រុលនិយមក្រៅប្រទេសដែលបានអំពាវនាវ និងញុះញង់ប្រជាពលខ្មែរ និងកម្លាំងរាជអាវុធហត្ថបះបោរប្រឆាំងរាជរដ្ឋាភិបាល ដែលមានចេតនាបំបែកបំបាក់ និងបំផ្លិចបំផ្លាញជាតិ។
គម្រោងអភិវឌ្ឍន៍តំបន់ត្រីកោណ ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩ ក៏ប៉ុន្តែថ្មីៗនេះ គម្រោងដែលកម្ពុជា ឡាវ និងវៀតណាម បានឯកភាពគ្នាដាក់ខេត្តចំនួន១៣ រួមគ្នាដើម្បីអភិវឌ្ឍមួយនេះកំពុងស្ថិតក្រោមការពិភាក្សាដ៏ចម្រូងចម្រាស់។ ភាគីកម្ពុជា បានកំណត់យកខេត្តនៅភាគឦសានចំនួនបួនគឺ រតនគិរី មណ្ឌលគិរី ក្រចេះ និងស្ទឹងត្រែងមកអភិវឌ្ឍក្នុងគម្រោងនេះ ក្រោមហេតុផលសក្តានុពលសេដ្ឋកិច្ច ទេសចរណ៍ និងវប្បធម៌។
ភាពចម្រូងចម្រាស់ជុំវិញគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍នេះ បានបង្កឲ្យមានពលរដ្ឋខ្មែរនៅប្រទេសកូរ៉េ ជប៉ុន និងអូស្រ្តាលីកាលពីថ្ងៃអាទិត្យបានធ្វើបាតុកម្មទាមទារឱ្យរដ្ឋាភិបាលដកខ្លួនចេញពីគម្រោងនេះ។ ពួកគេបារម្ភថា កម្ពុជាអាចនឹងបាត់បង់ខេត្តចំនួនបួនបន្ថែមទៀតទៅឲ្យប្រទេសវៀតណាម។
មន្ត្រីសង្គមសុីវិល លើកឡើងថាភាពចម្រូងចម្រាស់នេះ កើតឡើងដោយសារទស្សនៈផ្សេងគ្នារវាងសាធារណជន និងរដ្ឋាភិបាល ហើយថាមិនមែនជារឿងថ្មីទេដែលអាជ្ញាធរគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល។
លោក យង់ គឹមអេង ប្រធានមជ្ឍមណ្ឌលប្រជាជន ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាពយល់ឃើញថា ការព្រួយបារម្ភរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកើតឡើងដោយសារការយល់ឃើញផ្សេងៗពីគ្នា។
លោកថា៖ «ការទាមទារការពន្យល់ និងការផ្សព្វផ្សាយឲ្យបានទូលំទូលាយទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋ នឹងធ្វើឲ្យការយល់ឃើញខុសគ្នាសាបរលាប ហើយងាកមករកចំណុចរួមគ្នាទៅវិញ។ នេះជាការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ រឿងដែលសំខាន់គឺ ការពន្យល់ ការព្យាយាមបកស្រាយ នឹងបង្ហាញពីទឡ្ហីករណ៍បន្តបន្ទាប់»។
ចំណែកលោក អំ សំអាត នាយកប្រតិបត្តិអង្គការលីកាដូ កត់សម្គាល់ឃើញថា នេះមិនមែនជារឿងថ្មីទេដែលកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធចេញមកប្រកាសគាំទ្ររាជរដ្ឋាភិបាល ក្នុងការទប់ស្កាត់ការបះបោរណាមួយកើតឡើង។
លោកថ្លែងថា៖ «នៅពេលដែលស្ថានភាពនយោបាយមានភាពតានតឹង ឬជាប់គាំង ការគាំទ្រពីកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធដែលប្ដេជ្ញាការពាររដ្ឋាភិបាលតែងតែកើតឡើង ហើយមានការតាំងចិត្តក្នុងការបង្រ្កាប ទប់ស្កាត់ចលនាបះបោរ ប៉ុន្តែយើងសង្កេតឃើញថាមិនដែលមានចលនាទាំងអស់ហ្នឹងកើតឡើងទេ»។
លោកបន្ថែមថា បច្ចុប្បន្នប្រពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេសមានការធ្វើបាតុកម្ម តែប្រជាពលរដ្ឋក្នុងប្រទេសហាក់បីដូចជាមិនមានជាចលនាអីកើតឡើងទេ។
លោកថា៖ «ដោយការឆ្លងកាត់សង្រ្គាមរាប់ទសវត្សន៍ ការឆ្លងកាត់របបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានការយល់ដឹងច្បាស់។ អ្វីដែលសំខាន់អ្នកនយោបាយទាំងអស់ត្រូវតែគិតទៅតាមប្រទេសយើងដែលប្រកាន់យករបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ទោះបីជាកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ មិនត្រូវរឹតត្បឹតសេរីភាព ឬក៏សិទ្ធិពលរដ្ឋហួលហេតុពេកដែរ»។
លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្រ្តីកម្ពុជាអាណត្តិទី៧នេះបានថ្លែងនៅក្នុងពិធីសំណេះសំណាល និងពិសាភោជនាហារសាមគ្គី នៃមហាគ្រួសារសមាគមឧកញ៉ាកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី២ ខែសីហា កន្លងទៅថ្មីៗនេះ ថានឹងអនុវត្តច្បាប់ទៅលើអ្នកប៉ុនប៉ងជំរុញការធ្វើបាតុកម្មនៅកម្ពុជាឲ្យដូចនៅបង់ក្លាដេស។
លោកថ្លែងថា៖ «បើសិនជារាជរដ្ឋាភិបាលចាត់វិធានការណ៍មិនឲ្យអ្នកសូមកុំចោទរដ្ឋាភិបាលថាផ្តាច់ការ គឺមិនមានអ្វីក្រៅពីការការពារមិនឲ្យអស្ថិរភាពកើតមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ មិនអាចឲ្យអ្នកទាំងអស់គ្នារាប់លាននាក់ជាជនរងគ្រោះ នូវការការចាប់ផ្តើមរបបមនុស្សមកផ្លាស់ប្ដូរ»។
កាលពីថ្ងៃចន្ទ ទី១២ សីហា អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តី និងជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា លោក ហ៊ុន សែន បានចេញសារជាសំឡេងតាមបណ្តាញតេឡេក្រាមថា អ្នកដែលកំពុងខិតខំ តាមការញុះញង់ពីអ្នកក្រៅប្រទេស ដើម្បីឈានទៅរកការផ្ដួលរំលំរាជរដ្ឋាភិបាល គឺមិនមែនជាលំនាំនៃដំណើរប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដនោះទេ។
គួរបញ្ជាក់ថា ការការពារសន្តិសុខដ៏រិតត្បិតនេះ កើតឡើងក្រោយមានការភ្ជាប់ស្ថានការណ៍ទៅហ្នឹងនយោបាយប្រទេសបង់ក្លាដែស ដែលមានចលនាទម្លាក់នាយករដ្ឋមន្ត្រីចេញពីតំណែងបានជោគជ័យកាលពីដើមខែសីហា។ ចលនានៅបង់ក្លាដែសនេះ ក៏បានជំរុញឲ្យមានការអំពាវនាវតាមបណ្តាញសង្គម ឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរប្រមូលផ្តុំធ្វើបាតុកម្មនៅផ្លូវជាតិលេខ៣ និងនៅខាងមុខព្រះបរមរាជវាំង នៅថ្ងៃទី១៨សីហាខាងមុខ ដើម្បីផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន ម៉ាណែត៕
Elizabeth Becker’s award-winning journalism career began in Cambodia, where she worked as a freelancer for the Washington Post in the early 1970s. She was one of only three foreign journalists, along with Malcolm Caldwell and Richard Dudman, to meet Pol Pot, the reclusive Khmer Rouge leader.
Caldwell, a Scottish academic and vocal Khmer Rouge supporter, would be murdered in Phnom Penh soon after the group’s December 1978 interview. Becker and Dudman, miraculously, escaped unharmed.
The deadly events hang as the historical backdrop to Rithy Panh’s latest film, “Rendez-vous avec Pol Pot” — or “Meeting with Pol Pot,” in English — which opened in Cambodian theaters Aug. 9.
Sart Botuma, a journalism trainee at Newsroom Cambodia, spoke with Becker about the career-defining events and the film they inspired.
Q: What was it like meeting Pol Pot?
A: I was intimidated and fascinated. In 1978, the crimes, death and depravity of the regime were still largely hidden, so I didn’t know what to expect. I was surprised at his charming smile and his outward appearance. He was well-dressed, well-groomed. Then he began lecturing me and I understood how paranoid and unhinged he was.
Q: How do you view post-war Cambodia? Especially the young people?
A: I’m glad Cambodians are learning their history, and that there are greater attempts to help them heal. However, to do so requires the freedom to ask questions, the freedom to be honest about feelings and to be allowed to become adults who can heal and think for themselves. I fear that freedom does not yet exist.
Q: What is it like seeing your work come to life on the big screen?
A: I am honored and grateful. And I’m also humbled that Rithy Panh made a feature movie inspired by my life and work. In “Rendezvous,” he expresses the truth of my visit without it being tied down as a documentary. Instead, it is a thoughtful, imaginative, frightening and ultimately humane story that captures so much of what I went through. I was in tears watching it at the premier in Cannes.
Q: What are your expectations for the film?
A: I expect Cambodians to embrace this movie. It was celebrated in France, drawing large audiences to theaters and receiving excellent reviews. In Cambodia, I imagine “Rendezvous” will be seen as a masterpiece. It is a very original depiction of that still unimaginably horrific chapter of Cambodian history – suspenseful, a work of art – I don’t know how he did it, but Rithy Panh is a national treasure.
កម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១ក្នុងចំណោមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ដែលមានពលរដ្ឋកើតវិបត្តិផ្លូវចិត្តច្រើនជាងគេ។ នេះបើយោងតាមការចុះផ្សាយរបស់គេហទំព័រ Our World in Data នៅដើមឆ្នាំ២០២៤នេះ។ អ្នកជំនាញលើកឡើងថាដូចគ្នានឹងសុខភាពផ្លូវកាយដែរ ជំងឺផ្លូវចិត្ត គឺត្រូវការការព្យាបាល តាមរយៈឱសថ ឬប្រឹក្សាយោបល់ផ្លូវចិត្ត ស្របពេលដែលនៅកម្ពុជា ជំងឺផ្លូវចិត្ត មិនទាន់ត្រូវបានពិភាក្សា និងស្វែងយល់ឲ្យបានសុីជម្រៅនៅឡើយ។
កញ្ញា ហៀង រ៉ូណា ជាសិក្ខាកាមមកពីញូសន៍រូមខេមបូឌា (Newsroom Cambodia) បានសម្ភាសលោក កុសល់ ឌីណា អ្នកផ្តល់ប្រឹក្សាផ្លូវចិត្តនៃអង្គការចិត្តសង្គម អន្តរវប្បធម៌ ហៅការថា ធីភីអូ កម្ពុជា(TPO Cambodia)។
Q៖ ជម្រាបសួរលោក កុសល់ ឌីណា!
A៖ បាទជម្រាបសួរ!
Q៖ តើអ្វីទៅជាជំងឺផ្លូវចិត្ត?
A៖ ជំងឺផ្លូវចិត្ត សំដៅដល់ការលំបាកផ្នែកអារម្មណ៍ ដែលធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំងលើការគិត អារម្មណ៍ និងអាកប្បកិរិយារបស់បុគ្គល។ បញ្ហានោះក៏អាចប៉ះពាល់លើ សមត្ថភាពក្នុងការបំពេញការងារ និងការកសាងទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកដទៃ។ ជាទូទៅបើនិយាយពីជំងឺផ្លូវចិត្ត ប្រជាជនយើងបានប្រើពាក្យដូចជា ខូចចិត្ត ខូចសរសៃប្រសាទ ឆ្កួត វិកលចរិក មិនគ្រប់ទឹក ឡប់សតិ ជាដើម។ ពាក្យទាំងនេះមិនបានផ្តល់នូវព័ត៌មានពេញលេញ អំពីអ្វីដែលបានកើតឡើងចំពោះបុគ្គលឡើយ។ ជំងឺផ្លូវចិត្ត គឺត្រូវការការព្យាបាល តាមរយៈឱសថ ឬប្រឹក្សាយោបល់ផ្លូវចិត្ត ខុសពីបញ្ហាផ្លូវចិត្ត។ បញ្ហាផ្លូវចិត្តមានន័យថាមនុស្សជួបស្ថានភាពលំបាកដែលរំខានអារម្មណ៍មួយរយៈ ប៉ុន្តែវាក៏ប្រសើរឡើងវិញដោយមិនបាច់ព្យាបាលឡើយ នៅពេលបញ្ហានោះត្រូវបានដោះស្រាយបាន ឬបុគ្គលខ្លះក៏ត្រូវការជំនួយគាំទ្រដែរ។
Q៖ តើជំងឺផ្លូវចិត្តមានប៉ុន្មានប្រភេទ អ្វីខ្លះ?
A៖ ជំងឺផ្លូវចិត្ត មិនសូវជាខុសគ្នាពីជំងឺផ្នែករាងកាយទេ។ ជំងឺផ្លូវចិត្តមានច្រើនជាង២០០ប្រភេទខុសៗគ្នា ប៉ុន្តែជាជំងឺដែលតែងកើតមានញឹកញាប់ជាងគេ យើងច្រើនតែមាន ជំងឺថប់បារម្ភ ជំងឺធ្លាក់ទឹកចិត្ត ជំងឺចិត្តវិកល បាក់ស្បាត PTSD និងមួយចំនួនទៀតដូចជា បាយផូឡា អូស៊ីឌី ជំងឺផ្នែកអាកប្បកិរិយា ជំងឺផ្លូវចិត្តដែលមានបញ្ហាមកពីការជះឥទ្ធិពលនៃគ្រឿងស្រវឹង និងគ្រឿងញៀន។ ទូទៅការចាប់ចំណាត់ថ្នាក់របស់ជំងឺ គឺត្រូវបានវាស់វែងទៅតាមទម្រង់រោគវិនិច្ឆ័យ មានកម្រិតតិចស្រួចស្រាល មធ្យម ឬបង្គួរ និងធ្ងន់ធ្ងរ។
Q៖ តើជំងឺផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរខុសពីជំងឺផ្លូវចិត្តធម្មតាយ៉ាងម៉េចខ្លះ?
A៖ ស្ថានភាពជំងឺផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរ គឺអ្នកជំងឺបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង ការថែទាំ និងការបំពេញមុខងារប្រចាំមិនបានល្អ ឬបាត់បង់ទាំងស្រុង។ ឧទាហរណ៍ដូចជំងឺចិត្តវិកល និងជំងឺធ្លាក់ទឹកចិត្តជាដើម។ ចំណែកជំងឺនៅក្នុងកម្រិតមធ្យម ឬកម្រិតស្រាលពួកគាត់អាចនៅមានលទ្ធភាពក្នុងការធ្វើកិច្ចការងារទាំងនោះបាន ក៏ប៉ុន្តែគ្រាន់តែមិនសូវល្អដូចពីមុនប៉ុណ្ណោះ។
Q៖ តើមានសញ្ញាអ្វីខ្លះដែលបង្ហាញថាមនុស្សម្នាក់កំពុងមានជំងឺផ្លូវចិត្ត?
A៖ ចំនុចដំបូងយើងត្រូវកំណត់សញ្ញានោះថាមាន រយៈពេលលើសពី២សប្តាហ៍ ហើយអាចសម្គាល់៣ចំនុចរបស់បុគ្គលនោះ។ ទី១ ផ្នែករាងកាយ គ្មានកម្លាំងថាមពលរ៉ាំរ៉ៃ ដេកច្រើនឬតិច ថយចុះការញ៉ាំអាហារ ឬកើនឡើង មានការឈឺចាប់នៅតាមផ្នែកដងខ្លួនពិបាកក្នុងបរិយាយ(ឈឺគ្រប់កន្លែង)។ ទី២ ផ្នែកអារម្មណ៍ អារម្មណ៍អស់សង្ឃឹម ព្រួយបារម្ភច្រើន អារម្មណ៍រសាប់រសល់នៅមិនសុខ ឆាប់ប្រែប្រួលអារម្មណ៍ ក្រៀមក្រំ ឯកោ គ្មានអារម្មណ៍រីករាយទោះបីចូលរួមសកម្មភាពណាមួយក៏ដោយ ឆាប់ភ័យ ភ័យខ្លាចគ្មានមូលហេតុច្បាស់លាស់។ ទី៣ ផ្នែកអាកប្បកិរិយា ថយចុះទំនាក់ទំនងសង្គម គេចចេញពីគេឯង មិត្តភក្តិក្រុមគ្រួសារ លែងសូវខ្វល់ដល់ការរៀបចំនិងថែទាំខ្លួនឯង អាកប្បកិរិយាបែបភ័យខ្លាចពេលចេញទៅខាងក្រៅ។
Q៖ តើជំងឺផ្លូវចិត្តទាំងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់បែបណាខ្លះដល់អ្នកដែលកំពុងកើត និងសង្គម?
A៖ ជំងឺផ្លូវចិត្តអាចបង្កឲ្យបាត់បង់លទ្ធភាពថែទាំខ្លួនឯង ឬមានការពិបាក និងរំខានដល់ការបំពេញមុខងារប្រចាំ លទ្ធផលការងារថយចុះ បោះបង់ការងារ បាត់បង់ចំណូល កើនការចំណាយទ្វេ បញ្ហាញៀនសុរា/សារធាតុញៀន។ សម្រាប់សង្គមបាត់បង់ធនធានមនុស្ស អាចមានករណីអសន្តិសុខកើនឡើង អាកប្បកិរិយាបំពានច្បាប់ ភាពក្រីក្រ ថយចុះគុណភាពការងារ ការបោះបង់សាលារៀន ករណីអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ។ ជាឧទាហរណ៍ ក្នុងគ្រួសារដែលមានវិបត្តិបញ្ហាផ្លូវចិត្តកើតមានឡើង ពួកគាត់អាចជាប្តីឬប្រពន្ធ ឬទាំង២នាក់ប្តីប្រពន្ធ ចាប់ផ្តើមជ្រើសរើសសុរាជាមធ្យោបាយបំបាត់ទុក្ខក្នុងគ្រួសារ។ យូរៗពួកគាត់ក្លាយបុគ្គលញៀនសុរា មានទំនាស់និងហិង្សាជាប់ជាប្រចាំ ការរៀបចំទុកដាក់ផ្ទះមិនមានរបៀបរៀបរយ លែងមានអ្នករកចំណូលក្នុងគ្រួសារ កូនៗក៏ទទួលរងឥទ្ធិពលផ្លូវចិត្តបន្តពីម្តាយឪពុកផងដែរ។
Q៖ ហេតុអ្វីបានជាជំងឺផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរជាជំងឺដែលគួរឲ្យបារម្ភ?
A៖ ព្រោះវានឹងធ្វើប៉ះពាល់ទៅខ្សែជីវិតរបស់បុគ្គលរយៈពេលវែង។ ឧទាហរណ៍ប្រសិនបើបុគ្គលម្នាក់មានជំងឺចិត្តវិកលរ៉ាំរ៉ៃ នៅក្នុងគ្រួសារត្រូវការមានសមាជិកណាម្នាក់ត្រូវមើលទាំដែលពិបាកក្នុងទៅធ្វើកិច្ចការងារផ្សេង ងាយនឹងមានហិង្សាកើតឡើង ការចំណាយកើនឡើងត្រូវការពេលវេលាវែងដើម្បីព្យាបាល។ មួយទៀតជំងឺធ្លាក់ទឹកចិត្ត អាចប៉ះពាល់ដល់គុណភាពការងារ ងាយមានទំនាស់ មានគំនិតអត្តឃាត ឬការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនគ្រឿងស្រវឹងច្រើនលើសលប់ ដែលមានឥទ្ធិពលទៅសមាជិកគ្រួសារផ្សេងទៀតដែរ។ ដូច្នេះហើយវដ្តនៃបញ្ហាក៏ចេះតែបន្តកើតមានតទៅទៀត។
Q៖ តើមានវិធីសាស្រ្តអ្វីខ្លះដែលអាចជួយឲ្យអ្នកមានជំងឺផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរដើរចេញពីវិបត្តិនៃជំងឺដ៏កាចសាហាវមួយនេះបាន?
A៖ ស្វែងរកធនធានដែលសមស្របក្នុងព្យាបាលនិងគាំទ្រ ដោយហ៊ានទទួលស្គាល់ពីស្ថានភាពផ្លូវចិត្តរបស់ខ្លួនឯង។ និយាយពីអាការៈ ឬបញ្ហានៅក្នុងចិត្តជាមួយមនុស្សដែលអ្នកទុកចិត្ត ការអនុវត្តសកម្មភាពនានាដែលអាចជួយបន្ធូរភាពតានតឹងចិត្ត ធ្វើលំហាត់ប្រាណ លេងកីឡា រៀបចំពេលសម្រាកឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ និងអនុវត្តលំហាត់សមាធិ។ ប្រសិនផលរំខានទាំងនោះនៅបន្តអូសបន្លាយរយៈពេលយូរ សូមស្វែងរកអ្នកជំនាញ ឬគ្រូពេទ្យឯកទេស។
Q៖ ជាចុងក្រោយ តើបងមានសារណែនាំអ្វីខ្លះទៅកាន់អ្នកដែលមានជំងឺផ្លូវចិត្តធ្ងន់ធ្ងរ?
A៖ សម្រាប់អ្នកកំពុងកើតមាននូវបញ្ហានេះ សូមជំរុញភាពក្លាហានមកទទួលសេវាព្យាបាលឱ្យត្រឹមត្រូវ សូមកុំមានភាពខ្មាសអៀន យើងមានជំងឺរាងកាយមិនខ្លាចក្នុងនិយាយប្រាប់ទៅកាន់នរណាមួយ អញ្ចឹងជំងឺផ្លូវចិត្តមិនខុសគ្នា យើងអាចព្យាបាលជាសះស្បើយបាន។ យើងមានទាំងឱសថសម្រាប់ព្យាបាល និងការប្រឹក្សាយោបល់ផ្លូវចិត្តប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ។ ហើយមួយទៀត សម្រាប់បុគ្គលដែលនៅជុំវិញអ្នកជំងឺផ្លូវចិត្ត សូមប្រែក្លាយខ្លួនអ្នកទៅជាអ្នកគាំទ្របឋមជំរុញ និងផ្តល់ព័ត៌មានដែលអ្នកបានដឹង ឱ្យអ្នកមានបញ្ហាផ្លូវចិត្តមានឱកាសបានមកទទួលការព្យាបាលនិងប្រឹក្សាផ្លូវចិត្ត។ ពាក្យចំអកចំអន់ ប្រៀបធៀប រើសអើង ទៅដល់អ្នកមានបញ្ហា ឬ ជំងឺផ្លូវចិត្តមិនគួរឱ្យបន្តមាននោះទេ ព្រោះវាឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅដល់អ្នកកំពុងមានបញ្ហា ក្នុងការមិនហ៊ានស្វែងរកការគាំទ្របឋមពីមនុស្សជុំវិញ និងមិនហ៊ានស្វែងរកសេវាព្យបាល និងការគាំទ្រ។
Q៖ អរគុណលោក កុសល់ ឌីណា សម្រាប់ការផ្ដល់សម្ភាសន៍!
A៖ បាទអរគុណ!។
[កិច្ចសម្ភាសនេះ ត្រូវបានកែសម្រួលនិងតម្រឹម ដើម្បីប្រសិទ្ធិភាពនិងគុណភាពនៃអត្ថបទ]
លោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊េកខ័រ (Elizabeth Becker) ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ«នៅពេលដែលសង្គ្រាមរលត់ទៅ»ដែលរៀបរាប់ពីកម្ពុជាក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ លោកស្រី ជាអ្នកកាសែតស្ត្រីមួយរូបក្នុងចំណោមអ្នកកាសែតដ៏តិចតួចដែលបានយកព័ត៌មានពីសង្គ្រាមនៅកម្ពុជា និងវៀតណាម កាលពី ដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ និងបានជួបសម្ភាសផ្ទាល់ជាមួយអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម លោកប៉ុល ពត។ លោកស្រី បានឃើញផ្ទាល់ភ្នែកនូវទិដ្ឋភាពដ៏គួរឱ្យឈឺចាប់មួយចំនួនពីក្រោយការលាក់បាំងរបស់របបខ្មែរក្រហម។ កាលពីសប្តាហ៍មុន ភាពយន្តទម្រង់បែបច្នៃប្រឌិត (Fiction) «ការណាត់ជួបជាមួយ ប៉ុល ពត» ដែលបានដកស្រង់ និងប្រែសម្រួលពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ‹‹នៅពេលដែលសង្រ្គាមរលត់ទៅ»កំពុងត្រូវបានដាក់បញ្ចាំងនៅតាមរោងភាពយន្ត នៅរាជធានីភ្នំពេញ ខេត្តសៀមរាប និងខេត្តព្រះសីហនុ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាកិច្ចសម្ភាសរវាងកញ្ញា ស្អាត បុទុំម៉ា សិក្ខាកាមមកពីញូវសន៍រូមខេមបូឌា (Newsroom Cambodia) ជាមួយលោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊េកខ័រ។
Q៖ ជម្រាបសួរលោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊េកខ័រ!
A៖ ចាស ជម្រាបសួរ!
Q៖ តើលោកស្រីមានអារម្មណ៍យ៉ាងណានៅពេលដែលលោកស្រីបានជួបជាមួយអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមលោក ប៉ុល ពត?
A៖ ខ្ញុំមានការភិតភ័យ និងការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ឧក្រិដ្ឋកម្ម សេចក្តីស្លាប់ និងភាពឃោរឃៅយ៉ងឃ្នងនៃរបបនោះនៅមានការលាក់បាំងយ៉ាងជិតនៅឡើយ។ ហេតុនេះ ខ្ញុំមិនអាចរំពឹងអ្វីជាក់លាក់នោះទេ។
ខ្ញុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងចំពោះមុខមាត់ញញឹមញញែម និងបុល្គិកលក្ខណៈខាងក្រៅរបស់គាត់។ គាត់ស្លៀកពាក់យ៉ាងស្អាតបាត រៀបរយ។ ប៉ុន្តែក្រោយមកបន្តិច គាត់ក៏ចាប់ផ្ដើមទូន្មានប្រៀនប្រដៅខ្ញុំ ហើយខ្ញុំបានចាប់ផ្តើមមើលឃើញថាគាត់ពោរពេញទៅដោយភាពមន្ទិលមិនទុកចិត្ត និងមានស្មារតីច្របូកច្របល់។
Q៖ តើលោកស្រីយល់យ៉ាងណាចំពោះប្រជាជនកម្ពុជាក្រោយរបបខ្មែរក្រហម ជាពិសេសយុវជន?
A៖ ខ្ញុំមានក្តីសោមនស្ស ដែលប្រជាជនកម្ពុជាបានរៀនពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន និងមានការខិតខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនដែលបានធ្វើឡើងដើម្បីជួយពួកគេឲ្យធូរស្បើយ និងសះស្បើយពីអតីតកាល។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ដើម្បីអាចជាសះស្បើយបាន វាទាមទារឲ្យមានសេរីភាពក្នុងការចោទជាសំណួរ មានភាពស្មោះត្រង់ចេញពីអារម្មណ៍ខ្លួន និងការអនុញ្ញាតិឲ្យពួកគេអាចក្លាយជាបុគ្គលដែលអាចជំនះអតីតកាល និងគិតគូរពិចារណាដោយខ្លួនឯង។ អ្វីដែលខ្ញុំខ្លាចគឺថាសេរីភាពបែបនោះមិនទាន់លេចជារូបរាងនៅឡើយ។
Q៖ នៅពេលនេះភាពយន្តដែលនិយាយពីបទពិសោធន៍របស់លោកស្រីបានចាក់បញ្ចាំងជាសាធារណៈហើយ តើលោកស្រីមានអារម្មណ៍យ៉ាងណាដែរ?
A៖ ខ្ញុំមានកិត្តិយស និងក្តីសោមនស្ស។ ហើយខ្ញុំក៏សូមសម្ដែងគារវកិច្ចដល់លោក ប៉ាន់ រិទ្ធី ដែលបានផលិតភាពយន្ដដែលឆ្លុះបញ្ចាំងចេញពីជីវិត និងការងាររបស់ខ្ញុំ។ នៅក្នុងសាច់រឿងគាត់បានបង្ហាញពីការពិតនៃដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ខ្ញុំ ថ្វីបើនេះមិនមែនជាភាពយន្តបែបឯកសារក៏ដោយ។ ជំនួសមកវិញ នេះជារឿងដែលពោរពេញទៅដោយភាពយកចិត្តទុកដាក់ សិល្បៈច្នៃប្រឌិត ភាពរន្ធត់ដែលបានរំលេចនូវអ្វីដែលខ្ញុំបានឆ្លងកាត់នាសម័យនោះដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំស្រក់ទឹកភ្នែកនៅពេលមើល ការចាក់បញ្ចាំងជាលើកដំបូងនៅមហាស្រពកាន។
Q៖ តើលោកស្រីរំពឹងយ៉ាងណាចំពោះខ្សែភាពយន្ដនេះ?
A៖ ខ្ញុំរំពឹងថាប្រជាជនកម្ពុជានឹងពេញចិត្តភាពយន្ដនេះ។ ភាពយន្តនេះត្រូវបានគេសាទរយ៉ាងខ្លាំងនៅពេលចាក់បញ្ចាំងនៅប្រទេសបារាំងមានទស្សនិកជនចូលរួមមើលយ៉ាងច្រើនកុះករនិងទទួលបានការវាយតម្លៃយ៉ាងខ្ពស់បំផុត។ ខ្ញុំយល់ថា សម្រាប់កម្ពុជាសាច់រឿងនេះនឹងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្នាដៃមួយដ៏ពិសេសអស្ចារ្យដែលជាការពណ៌នាដើមចមបទពិសោធន៍ដ៏រន្ធត់នៃប្រវត្តិសាស្ត្រដែលពិតជានឹកស្មានមិនដល់។ នេះជាការងារសិល្បៈមួយដ៏អស្ចារ្យ។ខ្ញុំមិនដឹងថាគាត់បានកសាងស្នាដៃបែបនេះដោយរបៀបណាទេ ប៉ុន្ដែខ្ញុំចង់និយាយថាលោក ប៉ាន់ រិទ្ធី ជាធនធានដ៏មានតម្លៃរបស់កម្ពុជា។
Q៖ អរគុណលោកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊េកខ័រ សម្រាប់ការផ្ដល់បទសម្ភាសន៍!
A៖ ចាស អរគុណ!៕
[កិច្ចសម្ភាសនេះ ត្រូវបានកែសម្រួលនិងតម្រឹម ដើម្បីប្រសិទ្ធិភាពនិងគុណភាពនៃអត្ថបទ]
សង្គមស៊ីវិលមួយចំនួន ផ្ដល់អនុសាសន៍ដល់យុវជនឱ្យបង្កើនចំណេះដឹងផ្នែកច្បាប់ និងយល់ដឹងពីសិទ្ធិនានាបន្ថែមទៀត ដើម្បីឱ្យពួកគេអាចចូលរួមលើកកម្ពស់សិទ្ធិមូលដ្ឋាន និងយុត្តិធម៌សង្គមនៅកម្ពុជា ខណៈដែលពួកគេសង្កេតឃើញថា ស្ថានភាពនៃសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋ នៅមិនទាន់មានភាពប្រសើរនៅឡើយ។
ការលើកឡើងនេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងវេទិកាយុវជនកម្ពុជា នៅរាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ដែលរៀបចំដោយអង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន១២ ដើម្បីអបអរសាទរទិវាយុវជនកម្ពុជា ក្រោមមូលបទ «ការពង្រឹងសមត្ថភាព និងសិទ្ធិអំណាចយុវជនឆ្ពោះទៅរកយុត្តិធម៌សង្គមល្អប្រសើរ»។
ក្នុងវេទិកានោះ កញ្ញា រៀម ស្រីពេជ្ររតនា អគ្គលេខាធិការសមាគមសម្ពន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរ(KSILA) បានលើកឡើងថា យុវជនកម្ពុជាភាគច្រើន មិនបានយល់ដឹងពីច្បាប់ និងសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាននោះទេ ដែលនេះជាកម្សោយមួយរបស់យុវជន និងធ្វើឱ្យពួកគេមិនសូវខ្វល់ខ្វាយនឹងរឿងសង្គម។ ករណីនេះ កញ្ញាយល់ថា យុវជនគួរឆ្លៀតពេលក្រៅម៉ោងសិក្សា រៀនពីច្បាប់ ឬយ៉ាងហោចណាស់យុវជនគប្បីរៀនពីសិទ្ធិនិងករណីយកិច្ចពលរដ្ឋ។
កញ្ញាថា៖ «ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវតែអាន បើថាមិនមានពេលសោះ ឬក៏មិនចូលចិត្តអានសៀវភៅសោះ អានជំពូក៣ថា ខ្លួនឯងជាពលរដ្ឋហ្នឹងមានសិទ្ធិអីខ្លះ? ករណីយកិច្ចអីខ្លះ? បន្ទាប់មកទៀត ទៅអានអំពីច្បាប់នៃសិទ្ធិមនុស្សថាច្បាប់នៃសិទ្ធិមនុស្សហ្នឹងគឺមានអីគេខ្លះ ហើយទៅមើលអំពីលទ្ធិប្រជាធិប្បតេយ្យថាមានគោលការណ៍អ្វីខ្លះ? ហើយមានប៉ុន្មាន? អាហ្នឹងជាជំហ៊ានដំបូងនៃការស្វែងរកចំណេះដឹង»។
មួយវិញទៀត កញ្ញា ស្រីពេជ្ររតនា ក៏បានជំរុញឱ្យយុវជនគួរស្ដាប់ព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃ ដើម្បីតាមដានពីបញ្ហាសង្គម និងចូលរួមលើកពីបញ្ហានានា ដែលកើតឡើងក្នុងមូលដ្ឋានរស់នៅរបស់ខ្លួនជាដើម ដើម្បីរកដំណោះស្រាយចំពោះបញ្ហាទាំងនោះ។
កញ្ញាថា៖ «ក្នុងនាមជាយុវជន យើងចូលរួមយ៉ាងម៉េច? នៅសហគមន៍របស់ខ្លួនឯង មានបញ្ហាអីផ្ដល់ទៅមេឃុំ យើងមានមេឃុំក្នុងការដឹកនាំ។ យើងត្រូវដឹងអំពីថវិការរបស់ឃុំ មួយឆ្នាំប្រជុំឃុំម្ដងយើងត្រូវតែចូលរួមដើម្បីលើកឡើងប្រាប់មេឃុំថាភូមិខ្ញុំត្រូវការអី មានបញ្ហាអី[…]ហើយយើងជាយុវជនជាបញ្ញាវន្ត នៅពេលដែលយើងមើលឃើញអំពីបញ្ហាអសន្តិសុខ ឬក៏បញ្ហាអយុត្តិធម៌ទៅលើអ្នកដទៃ យើងត្រូវតែចូលរួមបញ្ចេញមតិដោយក្រមសីលធម៌»។
អ្នកស្រី ប្រាក់ ចាន់ម្លី អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងសេរីភាពមូលដ្ឋាននៃមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា(CCHR) មានប្រសាសន៍ថា យុវជនកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ភាគច្រើនមិនសូវតាមដានពីបញ្ហាសង្គមនោះទេ ដោយពួកគេចាប់អារម្មណ៍លើការកំសាន្តផ្សេងៗ។
អ្នកស្រីថា៖«យើងឃើញថា យុវជនមួយចំនួន យើងមិនអាចថាតូចឬក៏ធំទេ គាត់ហាក់ដូចជាចាប់អារម្មណ៍ទៅនឹងការកំសាន្តសប្បាយច្រើនជាងការងាកមកចាប់អារម្មណ៍ទៅលើការវិវត្តនៅក្នុងសង្គម ព្រោះអីផលជះពួកគេអាចនឹងជួបនៅពេលណាមួយ[…] បើសិនជាពួកគាត់មិនបានចាប់អារម្មណ៍ទាល់តែសោះទៅលើព័ត៌មានទាក់ទងទៅនឹងសេរីភាពមូលដ្ឋាន ឬក៏សិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន អញ្ចឹងទៅថ្ងៃមុខ គឺគាត់មិនអាចបែងចែក និងវិនិច្ឆ័យបានដឹងច្បាស់ទេថា តើអំពើដែលគេប្រព្រឹត្តមកលើគាត់ ឧទាហរណ៍ថាជាបុគ្គលណាមួយ ជាតួអង្គនិយោជក ឬក៏ជាមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលណាមួយ រំលោភបំពានសិទ្ធិរបស់ពួកគាត់ អ៊ីចឹងមិនអាចវិនិច្ឆ័យជាក់លាក់ថា តើសកម្មភាពនោះជាការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្សដែរឬទេ»។
ករណីនេះ អ្នកស្រីបានផ្ដល់អនុសាសន៍ឱ្យយុវជន រៀនអង្កេតពីបញ្ហាផ្សេងៗ រួមទាំង សិទ្ធិ ពាណិជ្ជកម្ម និងការសម្រេចនានារបស់រដ្ឋាភិបាល។ អ្នកស្រីក៏សំណូមពរឱ្យរដ្ឋាភិបាលបញ្ចូលមេរៀនពីសិទ្ធិមូលដ្ឋានចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាគ្រប់កម្រិតសិក្សា ទាំងសាលារដ្ឋនិងឯកជន ព្រមទាំងការពារពលរដ្ឋកុំឱ្យរងភាពអយុត្តិធម៌នានា។
ចំណែក លោក ហេង គឹមហុង ប្រធានប្រតិបត្តិសមាគមបណ្តាញយុវជនកម្ពុជា(CYN) សង្កេតឃើញដែរថា ក្នុងរយៈពេលជាងកន្លះឆ្នាំមកនេះ មានយុវជន និងសកម្មជនមួយចំនួន ត្រូវបានឃាត់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ទាំងសកម្មជននយោបាយ សកម្មជនសង្គម និងសកម្មជនបរិស្ថាន ខណៈដែលពួកគេអនុវត្តសិទ្ធិរបស់ខ្លួន។
លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំពិតជាមានការព្រួយបារម្ភណាស់ ដែលចំនួននៃការឃាត់ខ្លួនមានការកើនឡើង យើងក៏បារម្ភអំពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា[…] ទោះបីជាស្ថានភាពលំហសង្គម មានការរិតត្បិតពីសង្គមយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៉ុន្តែក្នុងនាម យើងជាពលរដ្ឋ ក្នុងនាមយើងជាម្ចាស់ប្រទេស យើងនៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់នៅការសិក្សា ស្វែងយល់អំពីសិទ្ធរបស់យើង ហើយយើងនៅតែអនុវត្តសិទ្ធរបស់យើង ព្រោះការអនុវត្តសិទ្ធិរបស់យើងមិនមែនជាកំហុសទេ»។
កញ្ញា ទីង នៀ ជានិស្សិតឆ្នាំទី៣ផ្នែកគណនេយ្យនៅវិទ្យាស្ថានវ៉ាន់ដា គាំទ្រចំពោះការជំរុញឱ្យយុវជន អានពីច្បាប់ និងសិទ្ធិ ព្រោះវាអាចផ្ដល់ឱ្យយុវជននូវចំណេះដឹងបន្ថែមពីសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ចូលរួមក្នុងការអភិវឌ្ឍសង្គម និងទប់ស្កាត់នូវភាពអយុត្តិធម៌សង្គម។
កញ្ញាមានប្រសាសន៍ថា៖ «ខ្ញុំគិតថាល្អ ព្រោះដើម្បីឱ្យយុវជនយល់ដឹងពីច្បាប់ឱ្យបានច្រើន និងសិទ្ធរបស់ខ្លួននៅក្នុងសង្គម[…] ពួកគេអាចមានសិទ្ធការពារខ្លួន ហ៊ានតវ៉ាកាលណាយល់ដឹងពីសិទ្ធនិងច្បាប់ច្រើន»។
ព្រះតេជគុណ ធូរ វ៉ាឃឹម ជាយុវសង្ឃមួយអង្គ គង់នៅវត្តមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ មានសង្ឃដីកាក្នុងវេទិកាយុវជនកម្ពុជាដែរថា នៅពេលព្រះអង្គចូលរួមកិច្ចការសង្គម ទៅតាមសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួន ព្រះអង្គតែងទទួលរងការរើសអើងពីសំណាក់អ្នកនៅជុំវិញខ្លួនមួយចំនួន និងរងការគំរាមកំហែងពីសំណាក់អាជ្ញាធរជាដើម។
ព្រះតេជគុណមានសង្ឃដីកាថា៖«នៅពេលដែលអាត្មាចូលរួមកិច្ចការសង្គមកន្លងមក មានមិត្តភត្ដិជាច្រើនដែលរើសអើងអាត្មាថា អាត្មាចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយ អាចបាត់ទំនាក់ទំនងច្រើន។ ទី២ សាលារៀន តែងតែគម្រាមគំហែង គាត់ថាបើនៅតែចូលរួមតាមបណ្តាញសង្គម ឬចូលរួមផ្ទាល់ អាចនឹងលុបឈ្មោះ ឱ្យធ្លាក់ ឬកាត់ពិន្ទុជាដើម នោះជាបញ្ហាអាត្មាដែលគ្រាន់តែចូលរួមគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ឬសិទ្ធខ្លួនឯងក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ ធំជាងនេះ ថ្មីៗនេះអាត្មាចូលរួមគម្រប់ខួបលោកបណ្ឌិត កែម ឡី នៅស្តុបបូកគោ មន្រ្តីខណ្ឌតាមគំរាមគំហែងខ្លាំងមែនទែន»។
ព្រះតេជគុណបន្ថែមថា យុវជនអាចចូលរួមកិច្ចការងារសង្គមទៅតាមលិទ្ធភាពរៀងៗខ្លួន ប្រកបដោយក្រមសីលធម៌ និងចូលរួមបញ្ចេញមតិក្នុងឃុំសង្កាត់របស់ខ្លួនដែលកំពុងមានបញ្ហា ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយ និងចូលរួមអភិវឌ្ឍន៍សង្គមជាតិ។
ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាល លោក ប៉ែន បូណា មានប្រសាសន៍នៅថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ថា រដ្ឋាភិបាលបានបើកចំហគ្រប់យ៉ាងទាំងសិទ្ធិតាមប្រព័ន្ធបណ្ដាញសង្គម សេរីភាពសារព័ត៌មាន និងសេរីភាពជួបជុំយ៉ាងទូលំទូលាយ។ លោកថា រដ្ឋាភិបាលធានានូវសិទ្ធិជូនពលរដ្ឋ កាលណាការប្រើប្រាស់សិទ្ធិនោះមិនរំលោភដល់សិទ្ធិអ្នកដទៃ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើគ្រប់យ៉ាង ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញមាត្រា៤១ហ្នឹងគឺបានចែងច្បាស់ហើយជាច្បាប់កំពូល ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទហ្នឹងមានសិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាន សិទ្ធិសេរីភាពបោះពុម្ភផ្សាយ សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជួបជុំ ប៉ុន្តែជនណាក៏ដោយមិនអាចប្រើសិទ្ធិនេះរំលោភទៅលើកិត្តិយសសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់អ្នកដទៃ រំលោភទៅលើសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ទំនៀមទម្លាប់ល្អរបស់សង្គម ហើយនិងសន្តិសុខជាតិ។ នេះគឺជាខ្លឹមសារធំបំផុតដែលបងប្អូនយើងត្រូវរៀនសូត្រហើយឱ្យចាំហើយយើងធ្វើតាមហ្នឹងទៅយើងបានសុខហើយ»។
គួរជម្រាបជូនថា ទិវាយុវជនអន្តរជាតិ ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩៩ ក្នុងគោលបំណងជាចម្បងដោះស្រាយបញ្ហាដែលយុវជន និងស្ត្រីសម័យទំនើប កំពុងប្រឈម។ ទិវានេះត្រូវបានប្រារព្ធឡើងនៅថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយបានធ្វើឡើងជាលើកដំបូងចាប់ពីឆ្នាំ២០០០៕
ភ្នំពេញ៖ អាជ្ញាធរខេត្តមួយចំនួន លើកឡើងថាខ្លួនបាន និងកំពុងបន្តអនុត្តគោលនយោបាយភូមិ ឃុំ ស គ្មានគ្រឿងញៀននៅតាមមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួន។ ការលើកឡើងនេះ កើតមានឡើងក្រោយ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស សុខា ណែនាំឲ្យអាជ្ញាធរក្រោមសមត្ថកិច្ច ប្រកាន់ភ្ជាប់នូវគោលការណ៍សម្អាតផ្ទះ សម្អាតបឹង និងតាមទីកន្លែងកំសាន្តនានាដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជាកាលពីចុងខែកក្កដា។
ថ្លែងនៅក្នុង ពិធីប្រកាសសមាសភាពគណៈកម្មាធិការសម្របសម្រួលជំរុញ អនុវត្ត និងត្រួតពិនិត្យការងារប្រយុទ្ធប្រឆាំងគឿងញៀន លោក ស សុខា បង្ហាញក្តីបារម្ភចំពោះការកើនឡើងនៃបរិមាណ និងកម្រិតគ្រឿងញៀន ដែលសមត្ថកិច្ចបង្រ្កាបជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលកាន់តែបង្កគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរដល់អ្នកប្រើប្រាស់។ នេះបើយោងតាមទំព័រផ្លូវការហ្វេសប៊ុករបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤។
លោកស សុខា ថ្លែងថា៖ «បរិមាណគ្រឿងញៀន ដែលសមត្ថកិច្ច បង្ក្រាបបាន មានចំនួនកាន់តែច្រើនជារៀងរាល់ឆ្នាំ ការកែច្នៃ ផលិតក្នុងរូបភាពទ្រង់ទ្រាយធំ ក៏ត្រូវបានរកឃើញ និងបង្ក្រាបបានជាបន្តបន្ទាប់ ប្រភេទគ្រឿងញៀន ដែលបានកែច្នៃផលិត និងប្រើប្រាស់ភាគច្រើនជាប្រភេទ ICE មិនមែនប្រភេទគ្រាប់ដូចមុន ដែលកាន់តែបង្កគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ សម្រាប់អ្នកប្រើប្រាស់»។
ក្រៅពីការអនុវត្តស្របតាមពាក្យស្លោក ៣កុំ ១រាយការណ៍ គឺកុំពាក់ព័ន្ធ កុំអន្តរាគមន៍ កុំបន្ធូរបន្ថយ និងត្រូវរាយការណ៍ និងជំរុញឲ្យបន្តអនុវត្តគោលនយោបាយភូមិ ឃុំមានសុវត្ថិភាព លោកស សុខា ក៏បានណែនាំឲ្យ រដ្ឋបាលរាជធានីខេត្តបណ្តុះបណ្តាលជនបង្គោលនៅតាមមូលដ្ឋាន ដើម្បីបន្តផ្សព្វផ្សាយដល់យុវជននៅតាមកន្លែងកម្សាន្តនានាផងដែរ។ ក្នុងនោះមានដូចជា ផ្សារទំនើប ក្លឹបកម្សាន្ត KTV និងរោងភាពយន្តជាប្រចាំ ដើម្បីបញ្ជ្រាបនូវផលអវិជ្ជមាននៃគ្រឿងញៀន។
អាជ្ញាធរខេត្តដែល Newsroom Cambodia បានសម្ភាសលើកឡើងថាអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន បាន និងកំពុងអនុវត្តវិធានការនានាគិតទាំងគោលនយោបាយភូមិ-ឃុំ ស គ្មានគ្រឿងញៀន ដើម្បីធានាសុវត្ថិភាពជូនពលរដ្ឋ និងដោះស្រាយបញ្ហាគ្រឿងញឿន រួមមានការជួញដូរ ការផលិត ព្រមទាំងការកែច្នៃគ្រឿងញៀនផងដែរ។ គោលនយោបាយភូមិ-ឃុំ ស គ្មានគ្រឿងញៀននេះ គឺផ្ដោតសំខាន់លើតំបន់ក្បែរព្រំដែន។
លោក លី វណ្ណៈ នាយករដ្ឋបាលខេត្តសៀមរាប ថ្លែងថាគោលនយោបាយភូមិ ឃុំមានសុវត្ថិភាពនេះ ត្រូវបានអនុវត្តយូររួចមកហើយ។ ហើយលោកថាបញ្ហាគ្រឿងញៀននៅខេត្តសៀមរាបមិនមែនជាបញ្ហាប្រឈមខ្លាំងនោះទេក៏ប៉ុន្តែបញ្ហាគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ទើបជាក្តីបារម្ភសម្រាប់ខេត្តនេះដោយសារមានការកើនឡើងជាងឆ្នាំទៅ។
លោក លី វណ្ណៈ ថ្លែងថា៖ « យើងកំពុងតែរឹតតែជំរុញបន្ថែមទៀត ដើម្បីឲ្យលុបបំបាត់នូវគ្រឿងញៀននៅតាមមូលដ្ឋានឲ្យកាន់តែល្អប្រសើរ។ ការងារទាំងអស់ហ្នឹងមិនមែនជាការងារដែលថ្មីនោះទេដូចជាថ្នាក់រដ្ឋបាលឬថ្នាក់ក្រោមជាតិគ្រប់ខេត្តក្រុងទាំងអស់យើងបានអនុវត្តរួចហើយគេហៅថាគោលនយោបាយភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព ដែលក្នុងនោះមានទាំងក្មេងទំនើងពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀន ល្បែងស៊ីសង ការងារទាំងអស់នេះបានអនុវត្តមកយូរហើយ»។
លោក លោក សឿម ប៊ុនរិទ្ធិ អភិបាលរងខេត្តបាត់ដំបងប្រាប់ថា ខេត្តនេះបានចុះធ្វើកិច្ចសន្យាជាមួយម្ចាស់ទីតាំងកន្លែងម៉ាស្សា ខារ៉ាអូខេ ឬក្លឹបកំសាន្តទាំងអស់ ដោយហាមមិនឲ្យចែកចាយ ឬប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន។ លោកថាក្នុងករណីសមត្ថកិច្ចរកឃើញថាម្ចាស់ហាងមានលួចលាក់គ្រឿងញៀន សមត្ថកិច្ចនឹងបិទទីតាំងទាំងនោះ និងកសាងសំណុំរឿងឡើងទៅតុលាការ។
អភិបាលរងខេត្តបាត់ដំបងថា៖ «បើសិនជាម្ចាស់ទីតាំងមានលួចលាក់គឺយើងមានវិធានការច្បាប់ ទី១ នោះគឺបិទទីតាំង ទី២ នោះម្ចាស់ត្រូវកសាងសំណុំរឿងឡើងតុលាការ។ នេះជាវិធានការដែលយើងបានរៀបចំធ្វើរួចហើយនិងមានកិច្ចសន្យារួចអស់ហើយ»។
ចំពោះលោក មុំ ម៉ាលីកា ប្រធានមន្ទីរព័ត៌មានខេត្តកោះកុងវិញថ្លែងថា៖ «រដ្ឋបាលខេត្តបានចាត់ចែងរួចហើយ បន្ទាប់ពីទទួលបានសារណែនាំគឺសាលាខេត្តបានប្រជុំ មន្ទីរអង្គភាព អាជ្ញាធរក្រុងស្រុក និងឃុំសង្កាត់ទាំងអស់បានចាត់ចែងការងារទាំងអស់ហ្នឹងរួចហើយ ជាមួយនឹងយុវជន និងសេដ្ឋកិច្ចក្រៅប្រព័ន្ធចាត់ចែងអស់ហើយ ហើយក៏កំពុងតែធ្វើជាបន្តបន្ទាប់និងសកម្ម។
លោក អំ សំអាត ជានាយកប្រតិបត្តិអង្គការលីកាដូ ប្រាប់ថាបញ្ហាគ្រឿងញៀនមានការបង្រ្កាបជាបន្តបន្ទាប់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែនៅតែស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពគួរឲ្យបារម្ភនៅឡើយដែលទាមទារឲ្យមានវិធានការតឹងរឹងដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងទៅលើបញ្ហានេះ។
លោក អំ សំអាតថ្លែងថា៖ «យើងសង្កេតឃើញគ្រឿងញៀនបំផ្លាញមនុស្ស និងសង្គមជាតិ ជាពិសេសទៅលើការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសយើងនៅថ្ងៃអនាគត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះគ្រឿងញៀនក៏បង្កឲ្យមានអំពើពុករលួយផងដែរ ដូច្នេះយើងត្រូវតែមានវិធានការឲ្យបានតឹងរឹងដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងទៅលើបញ្ហានេះ»។
លោកបានបន្តថា៖ «ការដាក់គោលការណ៍អនុវត្តគឺជារឿងមួយ ប៉ុន្តែអ្វីដែលជាប្រសិទ្ធភាពហើយសំខាន់គឺការអនុវត្តផ្ទាល់ ភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព និងគ្មានគ្រឿងញៀននេះទាល់តែអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានត្រូវតែអនុវត្តឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព នឹងត្រូវចៀសឲ្យផុតពីគ្រឿងញៀន បើតាមយើងមើលឃើញមានការកើនឡើងជាពិសេសគឺការកើនគីឡូនៃគ្រឿងញៀន ហើយភាគច្រើនទាក់ទងជាមួយនឹងជនបរទេសច្រើន»។
យោងតាមគេហទំព័រអាស៊ីសេរីផ្សាយថា រយៈពេល ៦៣ថ្ងៃ នៃយុទ្ធនាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់នាដើមឆ្នាំ២០២៤ សមត្ថកិច្ចបានបង្ក្រាបការជួញដូរគ្រឿងញៀន ៦៥៩ករណី ហើយឃាត់ខ្លួនមនុស្សចំនួន ៣.៨៩៩នាក់។ ចំណែកកន្លះឆ្នាំដំបូងនៃឆ្នាំ២០២៤ សមត្ថកិច្ចបង្ក្រាបបានគ្រឿងញៀនចំនួន៥តោន នេះបើយោងតាមការផ្សាយរបស់វិទ្យុបារំាងអន្តរជាតិ។
កាលពីថ្មីៗនេះរដ្ឋាភិបាល បានបង្កើតកម្មវិធីទូរសព្ទថ្មីមួយឈ្មោះថា «NoDrug» ដែលជាមធ្យោបាយរាយការណ៍អំពីករណីប្រើប្រាស់ ជួញដូរ ការដឹកជញ្ជូន និងកែច្នៃផលិតគ្រឿងញៀន ក្នុងសហគមន៍ទៅកាន់ក្រុមការងារ ដើម្បីឲ្យអាជ្ញាធរចុះបង្រ្កាបបានទាន់ពេលវេលា និងជយយលុបបំបាត់គ្រឿងញៀនក្នុងសហគមន៍៕
ភ្នំពេញ៖ ភាពយន្ត «ការណាត់ជួបជាមួយ ប៉ុល ពត» ដែលលោក ប៉ាន់ រិទ្ធី ជាអ្នកដឹកនាំរឿង កំពុងត្រូវបានដាក់បញ្ចាំងនៅតាមរោងភាពយន្ត នៅរាជធានីភ្នំពេញ ខេត្តសៀមរាប និងខេត្តព្រះសីហនុចាប់តាំងពីថ្ងៃទី៩ ខែសីហាកន្លងមក។
«ការណាត់ជួបជាមួយ ប៉ុល ពត» ឬ «RENDEZ-VOUS AVEC POL POT» បានរៀបរាប់ពីការស្នាក់នៅរបស់អ្នកកាសែតបរទេស៣រូប ដែលត្រូវបានអញ្ជើញឲ្យមកកម្ពុជាដើម្បីជួបសម្ភាសផ្ទាល់ជាមួយលោក ប៉ុល ពត និងមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមផ្សេងទៀត ដោយស្ថិតក្រោមការឃ្លាំមើលយ៉ាងដិតដល់ពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ភាពយន្តនេះក៏បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីការព្យាយាមរបស់អ្នកកាសែតបរទេសក្នុងការផ្តិតយករូបភាព និងកត់ត្រាស្ថានភាពដែលកំពុងកើតឡើងកំឡុងពេលស្នាក់នៅរបស់ពួកគេ ក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។
ភាពយន្តជាទម្រង់បែបច្នៃប្រឌិត (Fiction) រយៈពេលជិត២ម៉ោងនេះ ត្រូវបានដកស្រង់ និងប្រែសម្រួលពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ‹‹នៅពេលដែលសង្រ្គាមរលត់ទៅ›› របស់លោកស្រី Elizabeth Becker (អេលីហ្សាប៊ែត ប៊េកខ័រ) ដែលចេញផ្សាយដំបូងជាភាសាអង់គ្លេសកាលពីឆ្នាំ១៩៩៨។ លោកស្រី Elizabeth Becker ជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅអាមេរិក និងជាអ្នកកាសែតស្ត្រីមួយរូបក្នុងចំណោមអ្នកកាសែតដ៏តិចតួចដែលបានយកព័ត៌មានពីសង្គ្រាមនៅកម្ពុជា និងវៀតណាម កាលពីដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ និងបានជួបសម្ភាសផ្ទាល់ជាមួយអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម លោកប៉ុល ពត។ លោកស្រី បានឃើញផ្ទាល់ភ្នែកនូវទិដ្ឋភាពដ៏គួរឱ្យឈឺចាប់មួយចំនួនពីក្រោយការលាក់បាំងរបស់របបខ្មែរក្រហម។
លោកស្រី Elizabeth Becker បានប្រាប់ Newsroom Cambodia ពីចំណាប់អារម្មណ៍របស់ខ្លួននៅពេលលោកស្រីបានទៅជួបជាមួយ ប៉ុល ពត ក្នុងសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យថា លោកស្រីមានការភិតភ័យ តែក៏មានការចាប់អារម្មណ៍ពីសម្លៀកបំពាក់ និងស្នាមញញឹមរបស់លោក ប៉ុល ពតដោយមិនបាននឹកស្មានដល់ថានេះជារបបមួយសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងឃោឃៅ និងបានលាក់បាំងការពិតយ៉ាងជិតនោះទេ។
លោកស្រីថ្លែងថា៖ ‹‹ខ្ញុំពិតជាមានកិត្តិយស និងអរគុណដែលលោក ប៉ាន់ រិទ្ធី បានផលិតភាពយន្ដដែលបំផុសគំនិតពីជីវិត និងការងាររបស់ខ្ញុំនៅក្នុង RENDEZ-VOUS AVEC POL POT។ គាត់បានបង្ហាញពីការពិតនៃដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ខ្ញុំពីជីវិតខាងក្រៅជាឯកសារ ជារឿងដែលសញ្ជប់សញ្ជឹងគួរឱ្យភ័យខ្លាច និងជាទីបំផុតរបស់មនុស្សដែលឆ្លុះបញ្ចាំងអ្វីដែលខ្ញុំបានឆ្លងកាត់ ដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំស្រក់ទឹកភ្នែកនៅពេលមើលការចាក់បញ្ចាំងលើកដំបូងនៅ Cannes››។
បើតាមកិច្ចសម្ភាសន៍របស់ផលិតករភាពយន្តលោក ប៉ាន់ រិទ្ធី ជាមួយសារព័ត៌មានបរទេស CAMBODGEMAG ឈុតឆាកនៅក្នុងខ្សែភាពយន្ដនេះដែលដកស្រង់ពីសៀវភៅរបស់លោកស្រី Elizabeth Becker មានជាអាទ៍របៀបដែលលោកស្រីសម្ភាស របៀបដែលខ្មែរក្រហមរារាំងលោកស្រីពីការជួបជាមួយប្រជាជន និងរបៀបដែលពួកគេបានរាយការណ៍ត្រឡប់ទៅមេដឹកនាំរបស់ពួកគេ។
បន្ទាប់ពីការចាក់បញ្ជាំងភាពយន្តឈានដល់ទីបញ្ចប់ អ្នកទស្សនាខ្លះមានទឹកមុខស្រពាប់ស្រពោន អ្នកខ្លះទឹកមុខធម្មតាដោយគ្មានញញឹម និងអ្នកខ្លះទៀតក៏បាននិយាយគ្នាបន្ថែមពីសាច់រឿងដែលខ្លួនបានមើលរួច។ អ្នកទស្សនាទាំងនោះមានវ័យ និងជាតិសាសន៍ចម្រុះ មានទាំងយុវជន ក្មេង ចាស់ ប្រុស ស្រី និងជនបរទេសផងដែរ។
លោក សេង ជលអុី ជាគ្រូបង្រៀនភាសាខ្មែរ និងគ្រូយោធា ថ្លែងមកកាន់ Newsroom Cambodia បន្ទាប់ពីលោកទស្សនាខ្សែភាពយន្តចប់ថាសាច់រឿងនេះអ្នកនិពន្ធបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវិតនៅរបបខ្មែរក្រហម ហើយលោកលើកទឹកចិត្តឱ្យយុវជនជំនាន់ក្រោយចូលរួមទស្សនាខ្សែភាពយន្ដបែបប្រវត្តិសាស្រ្ដឱ្យបានច្រើន ដើម្បីបង្កើនការយល់ដឹងពីប្រវត្តិរបស់ប្រទេសខ្លួនឱ្យកាន់តែច្រើន។
លោកបន្ថែមទៀតថា៖ ‹‹ខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ជាងគេគឺជនជាតិបរទេសដែលគេសម្លាប់ចោល មុនដំបូងគឺលោក Paul បន្ទាប់មកគឺ Alain។ ហើយចុងក្រោយម្នាក់ស្រីដែលជាមិត្តភក្ដិរបស់ Paul និង Alain ខ្លាចគាត់ក៏បិទមាត់មិននិយាយអ្វីទៀតទេ សូម្បីជនជាតិខ្មែរក៏គេសម្លាប់ដែរឱ្យតែប្រឆាំងជាមួយនឹងរបបប៉ុលពត››។
កញ្ញា ផេង ទិព្វពិសី ជាបុគ្គលិកផ្នែកទីផ្សារ បានលើកឡើងពីចំណាប់អារម្មណ៍របស់ខ្លួនថា បន្ទាប់ពីទស្សនាខ្សែភាពយន្ដការណាត់ជួបជាមួយ ប៉ុល ពត រួចមកគឺបានបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពជាក់ស្ដែងលម្អិតដែលបានកើតឡើងនៅជំនាន់នោះ ដូចជាតួអង្គ Paul ពេលដើរចូលព្រៃបានឃើញសភាពសាកសពដែលស្អុយរលួយពិបាកព៌ណនា។
កញ្ញាបានបន្តទៀតថា៖ ‹‹អ្វីដែលចាប់អារម្មណ៍ជាងគេគឺ ហេតុអ្វីបានជា ប៉ុល ពត មិនសម្លាប់តួស្រីទាំងដែលតួស្រីពេលដែលវគ្គចុងក្រោយគឺសួរដេញដោល ប៉ុល ពត ខ្លាំងមែនទែន សួររឿង Paul សួរថាហេតុអ្វីបានជាប្រទេសនេះអត់មានយុត្តិធម៌ច្បាស់លាស់ ហេតុអ្វីគាត់ឃើញទិដ្ឋភាពទាំងអស់នេះពី Paul ហើយ ប៉ុន្ដែចុងក្រោយបែរជាសម្លាប់មិត្តភកិ្តរបស់គាត់ទៅវិញដែរឈ្មោះ Alain››។
រឿងការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពតនេះ ត្រូវបានចាក់បញ្ចាំងនៅក្នុងមហោស្រពភាពយន្តកាន (Cannes Première) កាលពីខែឧសភា និងត្រូវបានចាក់បញ្ចាំងនៅតាមរោងកុនបារាំងកាលពីដើមខែមិថុនាកន្លងទៅ៕
តុលាការកំពូល បានសម្រេចតម្កល់សេចក្ដីសម្រេចរបស់សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ និងសាលាឧទ្ធណ៍ភ្នំពេញទុកជាបានការ ដោយផ្តន្ទាទោសអនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន លោក ថាច់ សេដ្ឋា ឱ្យជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេល ៣ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ៤លានរៀល ក្រោមការចោទពីបទ ញុះញង់។
លោក អែម ចន្ថា មេធាវីការពាក្តីឱ្យលោក ថាច់ សេដ្ឋា បានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថា នៅព្រឹកថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤នេះ តុលាការកំពូល បានសម្រេចតម្កល់សាលដីកាសាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញ ទុកជាបានការ ហើយលោកមានការខកចិត្តចំពោះការសម្រេចនេះ។
លោកលើកឡើងថា៖ «ចំពោះការសម្តែងមតិជាទស្សនៈយល់ឃើញ ហើយជាការសម្តែងនូវឆន្ទៈផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមានជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយក៏គ្មានការប្រឌិតដែរ និយាយរឿងពិតនៃប្រវត្តិសាស្រ្ត ជូនពលរដ្ឋ ជូនជនរួមជាតិឱ្យស្គាល់ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ខ្លួន បែរទទួលរងនូវបណ្តឹងរហូតមានទោសទណ្ឌ ខ្ញុំក្នុងនាមមេធាវីមានការខកចិត្ត»។
ភរិយារបស់លោក ថាច់ សេដ្ឋា គឺអ្នកស្រី ថាច់ សុខបូរ៉ានី អាយុ៤៩ឆ្នាំ លើកឡើងថា លោកថាច់ សេដ្ឋា មិនបានប្រព្រឹត្តកំហុសដូចការចោទប្រកាន់នោះទេ ខណៈគាត់គ្រាន់តែលើកឡើងពីការពិតនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ជម្រាបជូនដល់ពលរដ្ឋបានដឹងប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកស្រីបន្តថា ការសម្រេចរបស់តុលាការកំពូលនេះ បានធ្វើឱ្យលោក ថាច់ សេដ្ឋា កាន់តែជួបការលំបាក ព្រោះលោកមានជំងឺប្រចាំកាយ ដូចជា ជំងឺលើសឈាម ជំងឺបេះដូង និងធ្លាប់វះកាត់ផងដែរ ដែលត្រូវការការព្យាបាលជាប្រចាំ ខណៈអ្នកស្រីត្រូវរ៉ាប់រងចិញ្ចឹមកូនៗតែម្នាក់ឯង។
អ្នកស្រីលើកឡើងទៀតថា៖«សេចក្តីសម្រេចនៃតុលាការមិនយុត្តិធម៌ទេ ត្រូវតែដោះលែងគាត់ [លោក ថាច់ សេដ្ឋា] ដោយសារគាត់អត់មានកំហុសអីទាំងអស់ គាត់និយាយតែប្រវត្តិសាស្រ្ត តែតុលាការថា គាត់លើកឡើងញុះញង់ ឱ្យសង្គមរើសអើង សួរថាមានអ្នកឈ្លោះគ្នាដោយសារគាត់នៅ? ញុះញង់! គាត់ញុះញង់រឿងអី? គាត់និយាយតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត ម៉េចក៏ចោទគាត់? ដាក់ទោសគាត់ទាំងគាត់មានជំងឺជាប់ខ្លួន?»។
ជាមួយគ្នានេះ អ្នកស្រីបានស្នើដល់តុលាការ ផ្តល់ការអនុញ្ញាតឱ្យលោក ថាច់ សេដ្ឋា អាចចេញមកពិនិត្យសុខភាពនៅខាងក្រៅ និងដោះលែងលោកឱ្យមានសេរីភាព មកជួបជុំគ្រួសារវិញ ដើម្បីអាចធ្វើការងារសង្គមបន្តទៀត។
ចំណែកឯ អគ្គលេខាធិការគណបក្សភ្លើងទៀន លោក លី សុធារ៉ាយុត្តិ យល់ឃើញស្រដៀងគ្នានេះដែរថា ការសម្រេចរបស់តុលាការកំពូល ដោយផ្តន្ទាទោសលោក ថាច់ សេដ្ឋា ជារឿងអយុត្តិធម៌ ដោយសារតែគាត់គ្រាន់តែបញ្ចេញទស្សនៈប៉ុណ្ណោះ។ លោកថា តុលាការគួរមានការយោគយល់ដោយបន្ធូរបន្ថយទោស ឬទម្លាក់ចោលបទចោទចំពោះរូបគាត់។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «គួរតែមានការយោគយល់ និងបន្ធូរបន្ថយទោស ឬទម្លាក់ចោលការចោទប្រកាន់តាមរយៈស្មារតីផ្សះផ្សា ក្នុងគោលបំណងសាមគ្គីភាព និងឯកភាពជាតិ ក្នុងទម្រង់នៃវប្បធម៌សន្ទនាគ្នាក្នុងចំណោមអ្នកនយោបាយខ្មែរ។ ការផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារលើការបញ្ចេញមតិ គឺវាប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ ដែលជាសរសរស្តម្ភនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ»។
ជុំវិញករណីនេះ Newsroom Cambodia មិនអាចសុំការអធិប្បាយពីលោកស្រី ម៉ៅ ធីតា អ្នកនាំពាក្យតុលាការកំពូលបានទេ នៅរសៀលថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤នេះ។
នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ(LICADHO) លោក អំ សំអាត យល់ថា សាលដីការបស់តុលាការកំពូលលើករណីលោកថាច់ សេដ្ឋា ដោយពិន័យជាប្រាក់ចំនួន ៤លានរៀល និងជាប់ពន្ធនាគារចំនួន ៣ឆ្នាំនេះ គឺជាអតិបរមានៃទោស ចំពោះបទញុះញ៉ង់។
លោកបន្តថា៖ «យើងឃើញថា អង្គការជាតិ អង្គការអន្តរជាតិ ក៏ដូចជាក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សចាត់ទុកថា ការចោទប្រកាន់ ការឃុំខ្លួន និងការកាត់ទោស ទៅលោកថាច់ សេដ្ឋា នេះគឺជារឿងនយោបាយច្រើនជាងការអនុវត្តច្បាប់ ហើយការផ្តន្ទាទោសនេះ គឺថាអាចប៉ះពាល់ទៅដល់លំហសេរីភាពនយោបាយ […] ជនជាប់ឃុំទាំងអស់មិនត្រូវទទួលការរើសអើងទេ គឺមានសិទ្ធិស្មើគ្នា ទោះជនជាប់ឃុំនោះធ្លាប់ជាអ្នកមានអំណាច ជាអ្នកមានទ្រព្យធន ឬជនជាប់ឃុំជាជនក្រីក្រក៏ដោយ គឺមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការទទួលបានសេវាសុខភាព »។
លោកបន្ថែមថា បញ្ហាទាំងអស់នេះ អ្នកនយោបាយ គួរតែដោះស្រាយគ្នាតាមវប្បធម៌សន្ទនា និងតម្កល់ឧត្ដមប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ហើយគោរពទៅតាមគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីជាភាពចាំបាច់សម្រាប់កម្ពុជា។
គួរជម្រាបថា លោក ថាច់ សេដ្ឋា ជាអនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួន កាលពីល្ងាចថ្ងៃទី១៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣ តាមដីការបស់តុលាការ ក្រោមបទចោទប្រកាន់ «មិនបំពេញកាតព្វកិច្ចចំពោះឧបករណ៍អាចជួញដូរបាន» ឬសែកស្អុយ។ ក្រោយមកតុលាការបានចោទប្រកាន់អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀនរូបនេះ ចំនួន ២បទចោទផ្សេងទៀត ដែលរួមមានបទ «ញុះញង់ឱ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម» និង«ញុះញង់ឱ្យមានការរើសអើង»។ បទចោទទាំងពីរនេះ គឺជាប់ទងនឹងការថ្លែងសារនយោបាយរបស់លោក អំពីស្តូបកម្ពុជា-វៀតណាម ប្រវត្តិគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងថ្ងៃ៧មករា នៅក្រៅប្រទេសជាមួយអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន កាលពីខែមករា ឆ្នាំ២០២៣។
លោកថាច់ សេដ្ឋា ត្រូវបានតុលាការនៃសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ កាត់ទោសពីបទ ញុះញង់ តាមមាត្រា ៤៩៤ ៤៩៥ និង ៤៩៦ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ កាលពីថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២៣ ដោយដាក់ពន្ធនាគារ ៣ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ ៤លានរៀល ឬប្រមាណ ១,០០០ ដុល្លារអាមេរិក ខណៈសាលាឧទ្ធរណ៍ភ្នំពេញបានតម្កល់សាលក្រមរបស់សាលាដំបូងទុកជាបានការ កាលថ្ងៃទី២៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤៕
Standing near a string of modest wooden cabanas on Cambodia’s southern coast, Soem Him casts an uneasy look across 40 hectares of reforested mangroves — his life’s work.
The 57-year-old community leader has spent nearly two decades planting mangrove trees at Trapeang Sangke, a long, thick, stretch of flooded forests in Kampot province on the Gulf of Thailand. The project began in the early 2000s with just a few dozen trees, and it has since grown to include a fishing village and ecotourism resort that support dozens of families.
Sart Botuma, a journalism trainee at Newsroom Cambodia, spoke to Soem Him about the importance of mangroves, the power of community, and the uncertain future of Trapeang Sangke.
Q: Why mangroves?
Mangrove forests provide immense benefits to the community and the environment. The forests support a habitat rich in biodiversity, including fish, shrimp, crab and other species that provide livelihoods for fishers in our village and neighboring communities. The mangroves protect against rising sea levels, and they clean pollutants and toxins from the sea. One hectare of mangroves can absorb significant amounts of carbon dioxide. For this reason, mangrove forests are essential.
Q: How many trees do you plant every year?
We plant about 40,000 in Trapeang Sangke in a single year. It takes about three to four months for the trees to firmly take root.
Q: What kind of work do the mangroves provide?
We sell mangrove saplings for 2,500 riel to local customers and 4,000 riel to foreign buyers. We make roughly 30% profit on each sale. Our costs include planting supplies, labor and transport. With the proceeds, we assist the elderly and disadvantaged. Some families cannot afford school books and materials, so we help them. We use money from the sapling business and the ecotourism business for that. Another thing we fund is crime prevention patrols, to stop the illegal destruction of mangroves.
There are never enough funds for all we want to do, and we are constantly asking the government and foreign donors for additional help. In addition to supporting our residents, the community also needs development.
Q: What are the biggest challenges the community faces?
Forest loss. Powerful interests are destroying the trees in the name of development. This results in the loss of fishing grounds, the loss of revenue, and the loss of opportunity. With fewer prospects, residents are forced to migrate in search of work. The future of our village is uncertain.
Q: What do you say to the young people?
The Trapeang Sangke mangrove forests belong not only to us. They are a critical contribution to the environment and the nation. They support a community of fishers and a way of life for dozens of families. They are an important tool in the fight against climate change. We need everyone to protect it, for our community and for future generations.
ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាត្រូវបានស្ថាប័នអន្តរជាតិមួយចំនួនដូចជាក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Rights Watch) ជាដើម រកឃើញថា នៅតែមានភាពអាក្រក់ ដោយសារមានការរឹតត្បិតធ្ងន់ធ្ងរលើសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ សេរីភាពសារព័ត៌មាន សេរីភាពតាមអ៊ីនធឺណិ និងការអនុវត្តច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌទាក់ទងនឹងការបរិហាកេរ្តិ៍ ដើម្បី រឹតត្បិតលើការបញ្ចេញមតិរបស់ពលរដ្ឋ។
ខាងក្រោមនេះជាកិច្ចសម្ភាសន៍រវាងលោក រស់ សារ៉ាត់ អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងការពារសេរីភាពមូលដ្ឋាននៅ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា និងកញ្ញា នឿន ស្រីណែត សិក្ខាកាមនៅញូវរូមខេមបូឌា(Newsroom Cambodai)៖
Q: នាងខ្ញុំសូមជម្រាបសួរ លោក រស់ សារ៉ាត់!
A: បាទជម្រាបសួរ!
Q: ជាដំបូងនាងខ្ញុំសូមសួរថា តើស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមានស្ថានភាពបែបណារវាង ៥ឆ្នាំមុន និងពេលបច្ចុប្បន្ន?
A: បាទ! មែនទែនទៅអាចនឹងពិបាកក្នុងការរកទិន្នន័យមកប្រៀបធៀបថាតើ៥ឆ្នាំមុន និងពេលបច្ចុប្បន្ននេះតើមានភាពខុសគ្នាយ៉ាងណា ប៉ុន្តែបើយើងមើលទៅតាមទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែង យើងឃើញថា ការរឹតត្បិត ការរំលោភសិទ្ធិ រំលោភបំពានទៅលើអ្នកដែលគាត់ធ្វើការសិទ្ធិមនុស្សហ្នឹងនៅតែកើតមាន អ្នកដែលមានសំឡេងជំទាស់ សំឡេងរិះគន់ហ្នឹង គឺតែងតែរងការរឹតត្បិតជាហូរហែ អីចឹងនៅតែបន្តកើតឡើង ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ សម្រាប់ខ្ញុំផ្ទាល់ដូចជាមើលមិនឃើញការវិវត្តអីល្អប្រសើរច្រើនទេរយៈពេល៥ឆ្នាំកន្លងមកនេះ។
មួយទៀត ទាក់ទងជាមួយនឹងការវិវត្តនៃច្បាប់ដែលមានលក្ខណៈរឹតត្បិតទៅលើ ជាសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន អីចឹងយើងឃើញមួយរយៈប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ មានការអនុវត្ត មានការបង្កើតច្បាប់ បង្កើតអនុក្រឹត្យអីជាហូរហែដែលទទួលរងនូវការរិះគន់ពីមតិជាតិ មតិអន្តរជាតិ ពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលអីជាដើម។ ឧទាហរណ៍ដូចជា អនុក្រឹត្យស្តីពីការបង្កើតច្រកទ្វារអ៊ីនធឺណិតជាតិ ដែលអាចនឹងត្រូវប្រើប្រាស់ដើម្បីរឹតត្បិតទៅលើសេរីភាព បញ្ចេញមតិជាដើម។ ប៉ុន្តែជាផលល្អដែលអនុក្រឹត្យនេះត្រូវបានផ្អាកការអនុវត្តជាបណ្តោះអាសន្នសិន ហើយក្នុងអំឡុងពេលកូវីដ យើងក៏ឃើញមានច្បាប់ស្តីពីវិធានការការទប់ស្កាត់ការឆ្លងជំងឺរីករាលដាលទាក់ទងនឹងកូវីដ និងជំងឺកាចសាហាវប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយយើងឃើញថាកន្លងមកច្បាប់នេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ប្រឆាំងទៅនឹងអ្នកដែលគាត់ប្រើប្រាស់សេរីភាពបញ្ចេញមតិរបស់គាត់ទៅលើភាពជួបប្រជុំជាដើម។
ក្រៅពីនេះយើងក៏ឃើញមានច្បាប់ផ្សេងៗដែលមានលក្ខណៈរឹតត្បិត ដូចជា អនុក្រឹត្យស្តីពីការគ្រប់គ្រងនៃការប្រើប្រាស់ដែនជាតិនៅក្នុងប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត អនុក្រឹត្យស្តីពីការចុះបញ្ជីអត្តសញ្ញាណឧបករណ៍ទូរគមនាគមន៍ប្រើស៊ីមជាដើម តាមការវិភាគរបស់អ្នកជំនាញ គេឃើញថាបទដ្ឋាន ឬក៏ការវិវត្តនៃអនុក្រឹត្យនៃច្បាប់ទាំងអស់ហ្នឹងគឺមានលក្ខណៈរឹតត្បិតទៅលើការប្រើប្រាស់សេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់អ្នកដែលមានសំឡេងបែបរិះគន់អីជាដើម។
ហើយយើងមើលមួយទៀតទាក់ទងជាមួយនឹង សួរថាតើមានការវិវត្តន៍បែបណារយៈពេល ៥ឆ្នាំមកហ្នឹង យើងឃើញថាអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកដែលគាត់ហ៊ានបញ្ចេញសំឡេងប្រឆាំង គឺគាត់តែងតែរងនូវការទទួលបាននូវការប្រើប្រាស់នូវយន្តការច្បាប់ ដើម្បីធ្វើការដាក់ទោសទណ្ឌទៅលើគាត់ ហើយក៏អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកហ៊ានអនុវត្តនូវសេរីភាពបញ្ចេញមតិ អ្នកខ្លះក៏រងការវាយដំ រងការចាប់ចង។
មួយទៀត បើយើងមើលរបាយការណ៍ដែលមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាបានចងក្រងឡើងជាមួយសមាគមអាដហុក និងមជ្ឈមណ្ឌលសាមគ្គីភាព យើងបានចងក្រងរយៈពេល៥ឆ្នាំចុងក្រោយ ឆ្នាំ២០១៩ យើងឃើញថាការរឹតត្បិតទៅលើសេរីភាពមូលដ្ឋានមានកម្រិតខ្ពស់ ដល់ឆ្នាំ២០២០ ២០២១រៀងថយចុះបន្តិច ដោយសារតែយើងដឹងហើយថាសម័យកាលនោះ គឺជាសម័យកាលដែលមានការកើតឡើងករណីកូវីដ១៩ច្រើន ហើយនៅឆ្នាំ២០២២ ២០២៣ ការរំលោភបំពាន ការរឹតត្បិតទៅលើសេរីភាពមូលដ្ឋានបានបន្តការកើនឡើងជាថ្មីម្តងទៀត។
យើងឃើញថាទាំងអស់នឹងនៅតែ ការរំលោភបំពាន ការរឹតត្បិតទៅលើអ្នកដែលហ៊ានអនុវត្ត។ និយាយជារួមគឺស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា នៅតែបន្តរងការរឹតត្បិតបន្តទៀត ហើយក្នុងនោះយើងឃើញដូចជាឆ្នាំ២០២៣កន្លងទៅមានការបិទសារព័ត៌មានឯករាជ្យ ហើយថ្មីៗនេះមានការចាប់ចងសកម្មជនអ្នកដែលហ៊ានបញ្ចេញមតិជាសាធារណៈតាមបណ្តាញសង្គម។
បើយើងមើលទៅលើសន្ទស្សន៍ទាក់ទងជាមួយនឹងសន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោកឆ្នាំ២០២៤ យើងមានចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៥១ ក្នុងចំណោម១៥០ នេះគឺជាចំណាត់ថ្នាក់ផ្តល់ដោយអង្គការអ្នកសារព័ត៌មានគ្មានព្រំដែនដែលគាត់ចងក្រងរបាយការណ៍នេះឡើង ហើយយើងមើលឆ្នាំ២០២០ សេរីភាពសារព័ត៌មានរបស់យើងនៅចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៤៤ ក្នុង១៨០ អីចឹងឡូវឡើងដល់១៥១ មានន័យថាចំណាត់ថ្នាក់របស់យើងធ្លាក់ដល់ទៅ ៧លេខនៅក្នុងចំណោម១៨០ប្រទេស ដែនដីដែលខាងអ្នកសារព័ត៌មានគ្មានព្រំដែនហ្នឹងគាត់បានចងក្រងឡើង។ មួយទៀតបើយើងមើលទាក់ទងជាមួយនឹងសន្ទស្សន៍ពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងអំពើពុករលួយឆ្នាំ២០២៣ យើងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៥៨ ក្នុង១៨០ ជាចំណាត់ថ្នាក់មួយនៅមិនទាន់ល្អប្រសើរនៅឡើយ។
Q: យោងតាមរបាយការណ៍ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣ ដែលចេញដោយស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកកាលពីខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ បានលើកឡើងអំពីចំណុចដែលអាជ្ញាធរតែងតែឃុំខ្លួនមនុស្សហួសរយៈពេលកំណត់ មុននឹងធ្វើការចោទប្រកាន់ ព្រមទាំងមានការចាប់ខ្លួនតាមតែអំពើចិត្តជាដើម។ តើលោកយល់យ៉ាងណាចំពោះរបាយការណ៍នេះ?
A: ខ្ញុំគិតថាវាជាការរកឃើញត្រឹមត្រូវ ព្រោះកន្លងមកខាងពន្ធនាគារ ខាងក្រសួងមហាផ្ទៃ ក៏គាត់ទទួលស្គាល់ដែរ ទាក់ទងជាមួយនឹងការចង្អៀតណែននៅក្នុងពន្ធនាគារ ហើយខាងក្រសួងយុត្តិធម៌ គាត់ក៏មានយុទ្ធនាការ ដើម្បីរំដោះរឿងក្តីដែលជាប់គាំងឱ្យបានលឿនតាមដែលអាចធ្វើទៅបានដើម្បីបន្ធូរបន្ថយស្ថានភាពក្នុងពន្ធនាគារ ឬក៏ករណីដែលមានការជាប់គាំងទាំងអស់ហ្នឹង។ ចំណាត់ការនេះខ្ញុំយល់ថា សូម្បីតែក្រសួង សូម្បីតែរដ្ឋាភិបាល ក៏គាត់ទទួលស្គាល់ថាមានការឃុំខ្លួនហួសរយៈពេលជាដើម អ៊ីចឹងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះបានខ្ញុំយល់ថារដ្ឋាភិបាលគួរតែធ្វើម៉េចពិនិត្យមើលទៅលើករណីទាំងអស់ហ្នឹងដើម្បីកុំឱ្យមានការឃុំខ្លួនហួសរយៈពេលកំណត់។
មួយទៀតជាគោលការណ៍រដ្ឋាភិបាលគួរតែពិចារណា ទាក់ទងជាមួយនឹងគោលការណ៍សិទ្ធិទទួលបានការកាត់ក្តីដោយគ្មានការពន្យាពេលស្របទៅតាមក្រមនិតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌដែលកំណត់រយៈពេល ហើយមួយទៀតទាក់ទងជាមួយនឹងការឃុំខ្លួន ទាក់ទងជាមួយនឹងគោលការណ៍ទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌ សិទ្ធិសន្មតជាមុនថាគ្មានទោស អីចឹងដរាបណាពួកគាត់ជាជនសង្ស័យ ជាជនជាប់ចោទជាដើម គួរតែផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍សម្រាប់គាត់មុនពេលដែលឃុំខ្លួន។ យើងគួរតែពិនិត្យមើលទៅ ក្រមនីតិវិធីដែលចែងពីគោលការណ៍ជនជាប់ចោទត្រូវតែមាន សិទ្ធិសេរីភាពទាក់ទងជាមួយនឹងតាមមាត្រា២០៥នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។
យើងមើលមួយទៀតទាក់ទងជាមួយនឹង សន្ទស្សន៍នីតិរដ្ឋដែលអង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក គាត់បានធ្វើឡើងដែលចេញនាពេលកន្លងទៅ ដូចជានៅឆ្នាំ២០២២ យើងអាចមើលតួលេខ ២ឆ្នាំចុងក្រោយ នៅឆ្នាំ២០២២ ប្រទេសកម្ពុជាយើងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៣៩ ក្នុងចំណោម១៤០ប្រទេស ដែលជាចំណាត់ថ្នាក់ដ៏អាក្រក់បំផុត ទាក់ទងជាមួយនឹងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់កម្ពុជារបស់យើង ហើយក្នុងឆ្នាំ២០២៣ គឺកម្ពុជាជាប់លេខរៀងទី១៤០ ក្នុងចំនួន១៤១ប្រទេសដែនដីដែលខាងគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោកគាត់បានធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ។ អីចឹងបើនិយាយឱ្យល្អស្តាប់គឺយើងជាប់លេខ២ ប៉ុន្តែលេខ២ពីក្រោមទៅ។
Q: កាលពីដើមខែ កក្កដានេះឃើញថាមានការចាប់ខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថានមាតាធម្មជាតិទាំង ៥រូប ដោយកំរោល តើការធ្វើបែបនេះលោកយល់ថាយ៉ាងណាដែរ?
A: សម្រាប់ខ្ញុំយល់ថា ពួកគាត់គឺជាពលរដ្ឋសកម្ម ជាយុវជនសកម្មដែលគួរតែត្រូវទទួលបានការលើកទឹកចិត្ត ការគាំទ្រចំពោះសកម្មភាពដែលគាតើបានធ្វើកន្លងមក ហើយសកម្មភាពដែលគាត់ធ្វើកន្លងមកហ្នឹងគឺជាសកម្មភាពដើម្បីការពារនូវសម្បត្តិធម្មជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាយើង។ មានប្រជាពលរដ្ឋមិនច្រើនទេដែលហ៊ានធ្វើសកម្មភាពដូចគាត់។ មួយទៀត ការរារាំងទៅដល់សកម្មភាពរបស់ពួកគាត់គួរតែត្រូវបានហាមឃាត់ បើយើងមើលកន្លងមកពួកគាត់គឺជាអ្នកលះបង់ជាងប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ គាត់សុខចិត្តធ្វើសកម្មភាពដែលអ្នកដទៃមិនហ៊ានធ្វើ។ កន្លងមកពួកគាត់ទទួលបានការទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ ទទួលបានការផ្តល់ជាពានរង្វាន់សម្រាប់សកម្មភាពរបស់គាត់ ប៉ុន្តែអាជា្ញធរខ្មែរបែរជាចាប់ខ្លួនរបស់ពួកគាត់ បែរជារារាំងនូវសកម្មភាពដែលគួរតែទទួលបានការសាទរពីមជ្ឈដ្ឋានទូទៅ។ រាល់ការបញ្ចេញមតិ រាល់ការប្រើប្រាស់សេរីភាពជាមូលដ្ឋាន សេរីភាពជួបជុំ សេរីភាពបង្កើតសមាគមអីជាដើមហ្នឹង គួរតែត្រូវបានបើកទូលាយជាជាងការហាមឃាត់ អ៊ីចឹងមិនមែនសម្រាប់តែក្រុមពួកគាត់ទេដែលជាសកម្មជនបរិស្ថានទេ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ សម្រាប់សង្គមស៊ីវិល។
Q: តើនឹងមានបញ្ហាប្រឈមអ្វីខ្លះ ប្រសិនបើពលរដ្ឋមិនមានការយល់ពីសិទ្ធិរបស់ខ្លួន?
A: ជាទូទៅនៅពេលដែលបុគ្គលណាម្នាក់ គាត់មិនបានដឹងអ្វីមួយអ៊ីចឹង បើគាត់មិនបាននូវធាតុចូលអ្វីមួយ អ៊ីចឹងធាតុចេញរបស់គាត់ហ្នឹងក៏មិនមានច្រើនដែរ។ នៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋគាត់ខ្វះចំណេះដឹងអំពីសិទ្ធិរបស់គាត់ អ៊ីចឹងគាត់នឹងបាត់បង់ឱកាស ឬក៏ខ្វះឱកាសនៅក្នុងការចូលរួមអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិរបស់គាត់ហ្នឹង បើសិនជាគាត់មិនដឹងពីសិទ្ធិរបស់គាត់។ ឧទាហរណ៍ដូចជាសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយអីជាដើម។ បើសិនជាគាត់មិនដឹងថាគាត់មានសិទ្ធិក្នុងការទៅបោះឆ្នោតទេ អ៊ីចឹងគាត់នឹងបាត់បង់ឱកាសក្នុងការចូលរួមជ្រើសរើសអ្នកតំណាងរបស់គាត់មួយ ជារួមនៅពេលដែលគាត់មិនដឹងអ្វីមួយ គាត់នឹងបាត់បង់ឱកាសក្នុងការធ្វើអ្វីមួយ។
នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យគេលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមឱ្យបានសកម្មក្នុងសកម្មភាពនយោបាយ។ សកម្មភាពនយោបាយមិនមានន័យថាយើងទៅធ្វើនយោបាយដើម្បីឱ្យគេបោះឆ្នោតឱ្យទេ ប៉ុន្តែបានន័យថាយើងចូលរួមក្នុងការតាមដាន យើងចូលរួមក្នុងការជ្រើសរើសអ្នកតំណាងរបស់យើងឱ្យស្របទៅតាមឆន្ទៈរបស់យើង អ៊ីចឹងបើសិនជាយើងបាត់បង់ព័ត៌មាន យើងមិនដឹងពីសិទ្ធិរបស់យើង អ៊ីចឹងយើងប្រាកដណាស់ថាយើងបាត់បង់ឱកាសនៅក្នុងការចូលរួមអ្វីម៉្យាង។ ខ្ញុំលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប ជាពិសេសគឺយុវជនជំនាន់ថ្មីនេះ ធ្វើម៉េចឱ្យស្វះស្វែងយល់ដឹងអំពីសិទ្ធិ កាតព្វកិច្ច ករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួនឱ្យក្លាយជាពលរដ្ឋសកម្មក្នុងការចូលរួមអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិយើង។
Q: តើរដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសភាគីពាក់ព័ន្ធគួរធ្វើបែបណាដើម្បីឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមានភាពប្រសើរឡើង?
A: ទាក់ទងជាមួយនឹងធ្វើយ៉ាងម៉េចទើបឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា មានភាពប្រសើរឡើង យើងមើលកន្លងមកនៅពេលដែលខាងអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាតិ អន្តរជាតិ ឬក៏មជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅគាត់ចេញរបាយការណ៍ យើងតែងតែឃើញមានការច្រានចោល ឬប្រតិកម្មពីតំណាងរដ្ឋាភិបាលអីជាដើម។
សម្រាប់ខ្ញុំចំពោះរដ្ឋាភិបាលខ្ញុំយល់ថា គួរតែយកករណីទាំងអស់ហ្នឹង យកការរកឃើញរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលជាតិ និងអន្តរជាតិទាំងអស់ហ្នឹងយកមកពិនិត្យ និងពិចារណាមើលថា តើយើងនៅខ្វះខាតត្រង់ណា តើកន្លែងណាដែលយើងអាចរួមគ្នាធ្វើបានដើម្បីធ្វើឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជារបស់យើងហ្នឹងឱ្យមានភាពប្រសើរឡើង។
អ៊ីចឹងទី១ រដ្ឋាភិបាលគួរតែបើកចំហរ ឬក៏ទទួលយកចំពោះមតិរិះគន់ មិនមែនថាគេរិះគន់ហ្នឹងសុទ្ធតែត្រូវទាំងអស់ទេ ប៉ុន្តែយើងមើលថាកន្លែងណាដែលយើងគួរទទួលបាន និងកន្លែងណាដែលយើងមិនគួរទទួល។ ឧទាហរណ៍ដូចជា កន្លងមកយើងឃើញមានយន្តការទាក់ទងជាមួយនឹងUPR ការត្រួតពិនិត្យតាមពេលវេលាកំណត់ជាយន្តការមួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយមានប្រទេសជាច្រើនដែលគាត់បានផ្តល់ជាអនុសាសន៍សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាយកទៅពិនិត្យមើលក្នុងការអនុវត្ត ឬក៏ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសរបស់យើងហ្នឹង។
មួយទៀតរដ្ឋាភិបាលគួរតែប្រកាន់ខ្ជាប់ ធ្វើម៉េចគោរពនូវ កាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន គឺគោរព ការពារ និងបំពេញ។ មួយទៀតយើងដឹងហើយថា ប្រទេសកម្ពុជាគឺជាប្រទេសប្រកាន់យកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏បានទទួលស្គាល់នូវកាតព្វកិច្ចសិទ្ធិមនុស្សដែរ ដូចមានចែងនៅក្នុងមាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញទទួលយកលិខិតបទដ្ឋានគតិយុទ្ធអន្តរជាតិនានា។
ចំពោះភាគីពាក់ព័ន្ធ ចំពោះដៃគូរអភិវឌ្ឍ ធ្វើម៉េចចូលរួមជំរុញ ចូលរួមឱ្យមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្សទាំងអស់គ្នានៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឱ្យបានពេញលេញ។
Q: ច៎ាអរគុណ លោក រស់ សារ៉ាត់ សម្រាប់ការចំណាយពេលវេលាផ្តល់បទសម្ភាសន៍។
A: បាទ អរគុណ!៕
តុលាការកំពូល បានតម្កល់សេចក្ដីសម្រេចរបស់សាលាឧទ្ធរណ៍ និងសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ ទុកជាបានការ ដោយបដិសេធសំណើសុំនៅក្រៅឃុំបណ្ដោះអាសន្នរបស់ លោក កើត សារ៉ាយ ប្រធានសមាគមនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរ(KSILA) ខណៈសង្គលស៊ីវិលយល់ថា ករណីនេះមិនមានភាពចាំបាច់ឃុំខ្លួនលោកទេ។
កញ្ញា នឿន ស្រីណែត ជាគូដណ្តឹងរបស់លោក កើត សារ៉ាយ បានឱ្យដឹងថា នៅព្រឹកថ្ងៃទី៧ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤នេះ តុលាការកំពូល បានប្រកាសសាលក្រម ដោយសម្រេចបដិសេធសំណើសុំនៅក្រៅឃុំបណ្តោះអាសន្នរបស់លោក កើត សារ៉ាយ បន្ទាប់ពីតុលាការកំពូលបានបើកសវនាការ លើបណ្តឹងសុំនៅក្រៅឃុំបណ្ដោះអាសន្នរបស់លោក កាលពីថ្ងៃទី៣១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤។ កញ្ញាបន្តថា កាលពីអំឡុងពេលសវនាការសុំនៅក្រៅឃុំនោះ ក៏បានធ្វើឡើងដោយគ្មានវត្តមានរបស់មេធាវីការពារក្ដីរបស់លោក កើត សារ៉ាយ ផងដែរ។
ករណីនេះ កញ្ញាចាត់ទុកការសម្រេចរបស់តុលាការកំពូល ដែលបដិសេធសំណើសុំនៅក្រៅឃុំរបស់លោក កើត សារ៉ាយ នេះថាជារឿងអយុត្តិធម៌។
កញ្ញាថា៖ «ខ្ញុំពិតជាមានការសោកស្ដាយខ្លាំងមែនទែនដោយគ្រាន់តែបង កើត សារ៉ាយ គាត់អនុវត្តនូវសិទ្ធិ ជាប់ឃុំ ពោលគឺគាត់ស្នើសុំនៅក្រៅឃុំ តែបែរជាតុលាការលោកសម្រេចបដិសេធនូវសំណើស្នើសុំនៅក្រៅឃុំរបស់គាត់ ហើយខ្ញុំយល់ឃើញថា វាជារឿងអយុត្តិធម៌ខ្លាំងណាស់ ដោយសារតែគ្រាន់តែគាត់អនុវត្តសិទ្ធិជនជាប់ឃុំ ប៉ុន្តែបែរជាត្រូវបានតុលាការលោកបដិសេធនៅរៀងរាល់ដំណាក់កាលដែលបង សារ៉ាយគាត់បានស្នើសុំទៅ»។
កញ្ញា នឿន ស្រីណែត បន្ដថា ការដែលតុលាការបន្តឃុំខ្លួនលោក កើត សារ៉ាយ បានធ្វើឱ្យគ្រួសាររបស់លោកប្រឈមនឹងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច ខណៈម្ដាយលោក កើត សារ៉ាយ ក៏រងការប៉ះពាល់ដល់សុខភាពផ្លូវចិត្ត ដោយសារគាត់មានវ័យចាស់ជរា។
កញ្ញាស្នើថា៖ «ខ្ញុំនៅតែសំណូមពរ និងទទូចឱ្យតុលាការ ពិចារណានៅក្នុងការទម្លាក់បទចោទនិងដោះលែងបង កើត សារ៉ាយ ដោយឥតលក្ខខណ្ឌ»។
អ្នកនាំពាក្យតុលាការកំពូល លោកស្រី ម៉ៅ ធីតា បានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថា ចំពោះការលើកឡើងពីភាពចាំបាច់ ឬមិនចាំបាច់នៃការឃុំខ្លួនលោក កើត សារ៉ាយ នោះជាឆន្ទានុសិទ្ធិរបស់ក្រុមប្រឹក្សាតុលាការកំពូល។
លោកស្រីថា៖ «រឿងហ្នឹងសម្រេចទៅលើក្រុមប្រឹក្សា ដែលគេប្រកាសជាសាធារណៈហ្នឹង»។
នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ(LICADHO) លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា បើតាមគោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្ស ករណីលោក កើត សារ៉ាយ ជាបទល្មើសមជ្ឈិមដែលមិនមានភាពចាំបាច់ក្នុងការឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្ននោះទេ។
លោកថា៖ «ករណីនេះយើងមើលទៅ ទី១ យើងឃើញថាករណីលោក កើត សារ៉ាយ ជាបទល្មើសមជ្ឈិម ហើយអញ្ចឹងបើយើងនិយាយតាមគោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្សគឺថា ជម្រើសសេរីភាពជនជាប់ចោទជាចម្បងហ្នឹង ហើយនៅក្រោមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌមាត្រា២០៣ គេនិយាយអំពីសេរីភាពនៃជនជាប់ចោទ ហើយការឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្ន វាលុះត្រាតែករណីចាំបាច់ ហើយនិងបន្ទាន់ដែលត្រូវតែឃុំខ្លួ។ តែចំពោះករណីលោក កើត សារ៉ាយ នេះយើងឃើញថា វាមិនគួរនិងចាំបាច់ទេ ហើយមួយទៀតករណីលោក កើត សារ៉ាយ នៅសាលាដំបូង គឺចៅក្រមស៊ើបសួរបានបិទការស៊ើបសួរទៅហើយ អញ្ចឹងដូចជាមិនចាំបាច់អីក្នុងការឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្នតទៅទៀតទេ»។
ទោះយ៉ាងណា លោក អំ សំអាត រំពឹងថា សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ នឹងផ្ដល់យុត្តិធម៌ដល់លោក កើត សារ៉ាយ ខណៈលោកយល់ថា សកម្មភាពរបស់ប្រធានសមាគមនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែររូបនេះ ជាការអនុវត្តសិទ្ធិរបស់គាត់។
លោកថា៖ «យើងមានការសោកស្ដាយដែរទាក់ទងជាមួយនឹងការមិនឱ្យនៅក្រៅឃុំ ចំពោះលោក កើត សារ៉ាយ របស់តុលាការកំពូល ហើយយើងសង្ឃឹមថាសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញនឹងផ្ដល់យុត្តិធម៍សម្រាប់លោក កើត សារ៉ាយ ដែលជាអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងសកម្ម ហើយសកម្មភាពដែលលោកធ្វើកន្លងមកហ្នឹង គឺគ្រាន់តែជាសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក្នុងគោលចង់ជួយទៅលើប្រជាពលរដ្ឋដែលរងគ្រោះដីធ្លីដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយតែប៉ុណ្ណោះ មិនគួរត្រូវបានចោទប្រកាន់និងធ្វើការឃុំខ្លួននោះទេ»។
គួរជម្រាបជូនថា សមត្ថកិច្ចរាជធានីភ្នំពេញ បានចាប់ខ្លួន លោក កើត សារ៉ាយ ប្រធានសមាគមនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរ(KSILA) នៅការិយាល័យរបស់លោក កាលពីថ្ងៃទី៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ ក្រោយលោកចុះទៅជួបពលរដ្ឋដែលមានជម្លោះដីធ្លីនៅខេត្តព្រះវិហារ។ នៅថ្ងៃទី៧ ខែមេសា សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានសម្រេចចោទប្រកាន់លោក ពីបទ«មិនរាងចាល និងញុះញង់បង្កឱ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម» និងបានសម្រេចឃុំខ្លួនលោកជាបណ្តោះអាសន្ននៅពន្ធនាគារព្រៃស៕
យុវជនខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មានការយល់ដឹងកាន់ច្រើនអំពីការងារស័្មគ្រចិត្តដូចជានៅតាមអង្គការ និងស្ថាប័នជាតិ-អន្តរជាតិនានា ដើម្បីអភិវឌ្ឍចំណេះដឹងខ្លួនឯង ក៏ដូចជាចូលរួមកសាងសង្គមជាតិឱ្យមានភាពរីកចម្រើន។ យុវជនខ្មែរមួយចំនួនដែលកំពុងស្ថិតនៅក្នុងវ័យសិក្សា មើលឃើញថា ការងារស្ម័គ្រចិត្ត មិនថានៅក្នុងវិស័យអប់រំ វិស័យនយោបាយ ការការពារធនធានធម្មជាតិ ឬកិច្ចការងារនៅក្នុងសហគមន៍ក្តី គឺសុទ្ធសឹងធ្វើឱ្យចំណេះដឹងរបស់ខ្លួនកាន់តែទូលំទូលាយ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាកិច្ចសម្ភាសរវាងលោក ម៉ន សុគឿន នាយកប្រតិបត្តិអង្គការយុវសន្តិភាព និងកញ្ញា រិន សុធារ័ត្ន សិក្ខាកាមញូវសន៍រូមខេមបូឌា (Newroom Cambodia)៖
Q: ជម្រាបសួរលោក ម៉ន សុគឿន!
A: បាទ ជម្រាបសួរ!
Q: ជាដំបូងនាងខ្ញុំចង់ដឹងថា តើការងារស្ម័គ្រចិត្តជាអ្វី?
A: ជាទូទៅនៅស្រុកយើងការងារស្ម័គ្រចិត្តភាគច្រើនយើងផ្ដោតទៅលើការហាត់រៀនសូត្រការងារកសាងចំណេះដឹង ពិសោធន៍របស់យើង។ ការងារភាគច្រើននៅស្រុកយើងការងារស្ម័គ្រចិត្តដែលមិនបានទទួលនូវថ្លៃឧបត្ថម្ភ ជាលុយជាកាក់ហ្នឹងច្រើនទេ យើងប្រៀបធៀបនឹងស្រុកគេទទួលបាន គេហៅ Unpaid Work ឬ Paid Work អ៊ីចឹងវាអាស្រ័យទៅលើស្ថាប័នទេ មានន័យថាយើងមកធ្វើការងារដើម្បីរៀនសូត្រ កសាងចំណេះដឹង ទំនាក់ទំនង យើងបាននូវបទពិសោធន៍ ដើម្បីឱ្យយើងបានអនុវត្តនូវទ្រឹស្ដីដែលយើងរៀននៅសាលារៀននោះ យកទ្រឹស្ដីមកអនុវត្តនៅកន្លែងធ្វើការថាវាខុសគ្នាយ៉ាងម៉េច។
Q: តើការងារស្ម័គ្រចិត្តកើតឡើងតាំងពីពេលណាមក?
A: ការងារស្ម័គ្រចិត្តមានតាំងពីដើមមក មានតាំងពីយូរណាស់មកហើយ វាមិនសំខាន់ទៅលើការងារដែលយើងធ្វើតាមស្ថាប័នទេ ការងារស្ម័គ្រចិត្តយើងមើលនៅក្នុងសហគមន៍យើងស្ម័គ្រចិត្តជួយគ្នាពេលទៅវត្តគេធ្វើវិហារមានដែលអ្នកភូមិនាំគ្នាមកធ្វើការងារកសាងវិហារឯណា គ្រាន់តែគិតវាថាជាបុណ្យ តាមពិតទៅជាការងារស្ម័គ្រចិត្ត យើងនាំគ្នាទៅជីកប្រឡាយជីកអីហ្នឹងដែលកសាងផ្លូវនៅភូមិយើងគឺការងារស្ម័គ្រចិត្ត។ អ៊ីចឹងវាមានយូរណាស់មកហើយ វាមិនមែនទើបតែមានទេស្ម័គ្រចិត្តអ៊ីចឹងទេ គ្រាន់ថាពីដើមឡើយគេអាចហ្នឹងប្រើពាក្យយ៉ាងម៉េចក៏យើងមិនច្បាស់ដែរ ក៏ប៉ុន្តែអ្វីដែលសំខាន់នោះគឺវាមានតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយដែលមនុស្សចេះជួយគ្នានៅក្នុងសហគមន៍ ឬពីកន្លែងមួយទៅរៀនការងារកន្លែងមួយទៀតស្វែងយល់ពីគ្នា។
Q: តើយុវជនបែបណា អាយុប៉ុន្មានអាចចូលរួមធ្វើការងារស្ម័គ្រចិត្ត?
A: រឿងដែលល្អបំផុតគឺអាចចាប់តាំងពីគាត់អាចចេះយល់ដឹងបាន […] តាំងពីបឋមសិក្សា គាត់អាចយល់ដឹងបានដែលយើងអាចនិយាយជាមួយគាត់បានវាគ្រាន់តែជារបៀបដែលគាត់រៀនដែលគាត់ចេះធ្វើការងារស្ម័គ្រចិត្ត វាអាចផ្សារភ្ជាប់នូវភាពរីករាយ ជួយគេ យើងត្រូវការលើកសរសើរគាត់ ឬក៏ផ្ដល់រង្វាន់អីឱ្យគាត់អ៊ីចឹង ដើម្បីឱ្យគាត់រៀនសូត្ររស់នៅក្នុងសង្គម តែ concept (គំនិត) ហ្នឹងមែនទៅជាទ្រឹស្តីអ្នកឯងទៅហ្នឹងការងារស្ម័គ្រចិត្តទេ តែបង្រៀនក្មេងវាជ្រាបតាមអ៊ីចឹង។
ក្មេងៗឃើញនៅជប៉ុនការអប់រំគេបញ្ចូលកម្មវិធី សីលធម៌ សុជីវធម៌ ការងារស្ម័គ្រចិត្តអីហ្នឹងធ្វើដោយមិនប្រាប់ថាអាហ្នឹងជាការងារស្ម័គ្រចិត្តទេ ឱ្យគាត់ចេះជួយ ពន្យល់ក្មេងអាហ្នឹងការងារស្ម័គ្រចិត្ត គ្នាម៉េចយល់ ឯងនឹងទទួលបានបទពិសោធន៍ជីវិតទៅធ្វើការងារអនាគតក្មេងម៉េចចេះ តែបង្រៀនក្មេងឱ្យរៀនហាត់ពត់លត់ដំពីតូចទៅឱ្យចេះ អ៊ីចឹងផ្នែកមួយនៃការងារស្ម័គ្រចិត្ត។
Q: ដើម្បីធ្វើការងារស្ម័គ្រចិត្តបាន តើយុវជនគួរត្រៀមខ្លួនបែបណាខ្លះ?
A: ការងារស្ម័គ្រចិត្តដែលយើងគួរត្រៀមខ្លួនត្រៀមអីខ្លះនៅពេលយើងចាប់ផ្ដើមចាប់អាជីព ដល់ពេលយើងចាប់ផ្ដើមចូលដល់វ័យ វាខុសគ្នាអ្នកខ្លះគេសម្រួចការងារស្ម័គ្រចិត្តតាំងពីតូចតាំងពីគាត់ចាប់ផ្ដើមចូលវិទ្យាល័យ អនុវិទ្យាល័យគាត់ដឹងស្រឡាញ់អីគាត់ទៅហ្នឹងហើយ។ អ៊ីចឹងនៅពេលគាត់ចាប់ផ្ដើមសម្រួចគាត់ទៅមុខធ្វើការងារសម្រួចអ៊ីចឹងហើយ ប៉ុន្ដែដល់ពេលធំឡើងគាត់ចូលដល់វិទ្យាល័យគាត់ចាប់ផ្ដើមសម្រួចការងារគាត់។ គាត់ធ្វើការងាររឿងផ្នែកការអភិវឌ្ឍសហគមន៍ ឬក៏ការងារច្បាប់ អ៊ីចឹងគាត់ចាប់ផ្ដើមថាតើការងារស្ម័គ្រចិត្តរបស់គាត់ត្រូវរៀបចំយ៉ាងម៉េច ហើយឱ្យស៊ីគ្នាជាមួយមុខវិជ្ជាដែលគាត់រៀន ថាតើចូលជ្រើសរើសស្ថាប័នណាដែលស្ម័គ្រចិត្តឱ្យស៊ីគ្នា ត្រូវមានបង្កើតទំនាក់ទំនងម៉េចជាមួយអ្នកជុំវិញគាត់ដែលធ្វើការក្នុងវិស័យដូចៗស្រដៀងគាត់ ដើម្បីឱ្យគាត់រៀនហ្នឹងទទួលបានបទពិសោធន៍ច្រើនអំពីការងារទាំងអស់ហ្នឹង។
Q: តើការងារស្ម័គ្រចិត្តមានសារៈសំខាន់ ឬអត្ថប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដល់យុវជន?
A: ការងារស្ម័គ្រចិត្តនេះវាផ្ដល់ប្រយោជន៍ បើពាក្យខ្ញុំនិយាយវាមិនអាចកាត់ថ្លៃបានពីព្រោះយើងរៀននៅសាលាវាគ្រាន់តែជាទ្រឹស្ដីទេ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងបានរៀបចំខ្លួនយើង ហើយយើងកំពុងរៀនបណ្ដើរហើយយើងអនុវត្តទៀត វាធ្វើឱ្យយើងទទួលបាននូវចំណេះដឹងទ្វេរដង។ ទ្រឹស្ដីក៏បាន ការអនុវត្តក៏បាន ហើយមកដល់កន្លែងការងារយើងនឹងទទួលបាននូវមេរៀនថ្មីៗ ឮអំពីទ្រឹស្ដីដែលយើងកំពុងតែរៀន ពីព្រោះទ្រឹស្ដីរបស់យើងរៀនគឺវាទូលំទូលាយប៉ុន្តែនៅពេលដែលការអនុវត្ត យើងទៅរៀនសូត្រនៃការស្ម័គ្រចិត្តនៅកន្លែងមួយ យើងនឹងជួបអ្នកដឹកនាំបែបមួយទៅ។ ការងារក្នុងវិស័យមួយទៅផ្សេងៗពីគ្នាហើយយើងអាចរៀនសូត្រពីទម្លាប់ទាំងអស់ហ្នឹង បានទាំងទំនាក់ទំនងបានទាំងបទពិសោធន៍ថ្មីៗបានចំណេះដឹងថ្មីៗធ្វើឱ្យយើងមានគំនិតផ្ដួចផ្ដើមថ្មីៗបន្ថែមទៀត។
Q: តើអ្នកស្ម័គ្រចិត្តជាទូទៅបានប្រាក់ឧបត្ថម្ភដែររឺទេ?
A: អាស្រ័យទៅលើស្ថាប័នទេ ស្ថាប័នខ្លះគាត់មានថវិកាគាត់ឱ្យ តែអត់ទេគាត់អត់មានលុយទេតែមិនមែនអស់លុយហើយយើងអត់ចង់មកទេ។ ខ្ញុំលើកទឹកចិត្តឱ្យចូលរួមពីព្រោះពេលយើងទៅរៀនពីគេ គេមានផ្ទះឱ្យយើងនៅយើងគ្រាន់ទេឆ្លៀតមករៀនហ្នឹង ចុះយើងទៅរៀននៅសាលាយើងចំណាយលុយផង រណបផង លន់តួផងទៅសុំគេរៀន ចុះហេតុអីគ្រាន់កន្លែងមួយដែលយើងរៀនហើយម៉េចមិនមករៀន ពីព្រោះជាបន្ទុកទៅដល់ថ្នាក់គ្រប់គ្រងរបស់យើង ការងារស្ម័គ្រចិត្តយើងបន្ទុកដល់គេ គេចំណាយពេលវេលាមកបង្រៀនយើង […] អ៊ីចឹងការងារស្ម័គ្រចិត្តវាអាចមានលុយ អត់លុយ ហើយក៏មានករណីយើងទៅបង់លុយសុំគេធ្វើការកន្លែងហ្នឹងដែរ។
Q: ជាចុងក្រោយ លោកមានជាសារអ្វីទៅកាន់យុវជនពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើការងារស្ម័គ្រចិត្ត?
A: ខ្ញុំលើកទឹកចិត្តឱ្យយុវជនយើង ចាំបាច់ចាប់ពីឆ្នាំទីមួយ ឬក៏ចាប់ផ្ដើមចូលរៀននៅវិទ្យាល័យក៏បាន យកឱកាសដែលពេលទំនេរខ្លះទៅចូលធ្វើការងារស្ម័គ្រចិត្តនៅក្នុងសាលារៀន នៅក្នុងភូមិ នៅក្នុងសហគមន៍របស់យើង ឬក៏នៅតាមស្ថាប័នណាក៏ដោយដែលអាចទៅរៀនហើយមានឱកាសបានបង្ហាញ គឺអ្វីដែលនៅក្នុងដំណាក់កាលនោះគេចង់និយាយថា ត្រូវលក់ខ្លួនយើង។
លក់ខ្លួនយើងមិនមែនសំដៅលើលក់ខ្លួនទេ គឺលក់ការខំប្រឹងប្រែង ត្រូវលក់ខ្លួនយើងដូចប្អូនឯងអ៊ីចឹង ត្រូវចេះលក់ខ្លួនឯងចូលទៅ Event (កម្មវិធី) គេ បង្ហាញថាខ្លួនយើងជានរណាពេលដែលគេដាក់មកអ្វីដែលយើងមិនយល់ត្រូវតែលើកដៃនិយាយ យូរទៅយើងហ្នឹងក្លាយទៅជាមនុស្សដែលលេចធ្លោរនៅក្នុងចំណោមមនុស្សរាប់រយនាក់។
អ៊ីចឹងយើងលក់ខ្លួនលក់នៅក្នុង Social media (បណ្ដាញសង្គម) លក់គំនិតលក់ទស្សនៈវិស័យលក់យុទ្ធសាស្រ្តដល់ការយល់ឃើញរបស់យើងដែលរួមចំណែកទៅហ្នឹងការអភិវឌ្ឍសង្គមមិនមែនលក់ Drama ទេ គេនឹងឃើញយើងពីព្រោះនៅក្នុងសង្គមនេះគេនឹងមើលយើងគេមើលមនុស្សតាមរយៈទំនាក់ទំនងសង្គមហ្នឹងឯង។
Q: អរគុណលោកម៉ន សុគឿន សម្រាប់ការផ្តល់បទសម្ភាស!
A: បាទ! អរគុណ៕
នាយកអង្គការយូនីសែហ្វប្រចាំកម្ពុជា (UNICEF Cambodia) ជំរុញឱ្យអ្នកពាក់ព័ន្ធ យកចិត្តទុកដាក់ ខ្ពស់ លើកុមារ និងមនុស្សវ័យជំទង់ដែលប្រឈមនឹងការលង់ទឹកស្លាប់នៅកម្ពុជា ដោយសារតែពួកគេមិនមានសមត្ថភាពការពារខ្លួនពីគ្រោះថ្នាក់។
នាយកអង្គការយូនីសែហ្វប្រចាំកម្ពុជាដែលធ្វើការទាក់ទងនឹងបញ្ហាកុមារ លោកបណ្ឌិត វីល ផាកស៍ (Dr. Will Parks) ប្រាប់ Newsroom Cambodia នៅថ្ងៃទី២ ខែសីហាថា កុមារប្រឈមនឹងការលង់ទឹក ដោយសារពួកគេតែងតែលេងនៅលើ ឬក្បែរប្រភពទឹក ដែលមិនមានការត្រួតពិនិត្យ ឬការពារដោយរបាំង។ លោកថា ហានិភ័យមានខ្ពស់ចំពោះកុមារតូចៗ ដោយសារពួកគេមិនមានជំនាញ ឬការយល់ដឹងដើម្បីជៀសវាង ឬគេចពីគ្រោះថ្នាក់ដោយសារលង់ទឹកបាន ហើយអាកាសធាតុកាន់តែក្តៅ ឬកម្រិតទឹកកាន់តែខ្ពស់ ក៏ជាកត្តារួមចំណែកក្នុងហានិភ័យនេះដែរ។
លោក វីល ផាកស៍ អះអាងថា រាល់ការលង់ទឹកគឺអាចការពារបាន តែត្រូវមានការចូលរួមពីឳពុកម្តាយគ្រប់រូបផងដែរ ដោយធានាថា កុមារតូចៗត្រូវរក្សាសុវត្ថិភាពនៅជុំវិញទឹក។ នេះក៏រួមបញ្ចូលទាំងការត្រួតពិនិត្យរបស់មនុស្សពេញវ័យ លើកុមារដែលសិក្សានៅតាមសាលាមត្តេយ្យ និងការថែទាំពេលថ្ងៃ និងការដំឡើងរបាំងត្រឹមត្រូវនៅជុំវិញទឹកបើកចំហ ដូចជាអណ្តូង ស្រះ និងកន្លែងហែលទឹកជាដើម។
លោកបន្តថា៖ «កុមារ និងមនុស្សវ័យជំទង់ត្រូវការមធ្យោបាយសុវត្ថិភាពក្នុងការធ្វើដំណើរ និងជុំវិញទឹក ដើម្បីទទួលបាននូវការអប់រំ កន្លែងថែទាំសុខភាព ក្រុមគ្រួសារ និងមិត្តភក្តិ។ ហើយពួកគេត្រូវការជំនាញសុវត្ថិភាពសមស្របតាមអាយុ រួមទាំងជំនាញ ដែលជួយពួកគេឱ្យរួចជីវិតពីការហែលទឹក និងជំនាញសង្គ្រោះប្រកបដោយសុវត្ថិភាព និងការអប់រំអំពីសុវត្ថិភាពទឹក និងការគ្រប់គ្រងហានិភ័យទឹកជំនន់ផងដែរ»។
លោកបន្ថែមថា យោងតាមការស្ទង់មតិលើបញ្ហាគ្រោះថ្នាក់ និងរបួសនៅកម្ពុជា ឆ្នាំ២០០៧ ក្រុមអាយុដែលមានអត្រាស្លាប់ដោយសារលង់ទឹកច្រើនជាងគេ គឺកុមារអាយុចន្លោះពី ១-៤ឆ្នាំ ដែលគិតជាមធ្យមមានអាត្រាបាត់បង់ជីវិតចំនួន៩០នាក់ ក្នុងចំណោមកុមារ ១០០,០០០នាក់ ហើយអាត្រាបាត់បង់ជីវិតបន្ទាប់គឺ ក្រុមអាយុ ៥-៩ និង ១០-១៤ឆ្នាំ។ ក្មេងប្រុសមានអត្រាស្លាប់ខ្ពស់ជាងក្មេងស្រីពីរដង ហើយនៅជនបទ និងទីក្រុងមានអត្រាលង់ទឹកប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។
លោកបញ្ជាក់ថា របាយការណ៍ថ្មីៗនេះរបស់អង្គការសុខភាពពិភពលោក (WHO) បានបង្ហាញថា ជិត ២ ភាគ ៣ នៃការស្លាប់ដោយលង់ទឹកជាសាកលកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយជាង ៩០ភាគរយនៃការស្លាប់ដោយលង់ទឹកកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសដែលមានចំណូលទាប និងមធ្យម។ហើយកាលពីឆ្នាំមុន របាយការណ៍ស្តីពីការលង់ទឹកជាសាកលបានប៉ាន់ប្រមាណថា ជាមធ្យមកុមារ៥នាក់ បានស្លាប់ដោយសារលង់ទឹកជារៀងរាល់ថ្ងៃនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
លោកគ្រូបង្ហាត់ហែលទឹក រុំ វិបុល បានចែករំលែកពីវិធីការពារមួយចំនួនដើម្បីរក្សាសុវត្ថិភាពដល់កុមារថា អាណាព្យាបាលទាំងអស់ពេលនាំកូនតូចៗទៅលេងទឹក ត្រូវឱ្យពួកគេពាក់អាវពោងសុវត្ថិភាព ប៉ុន្តែត្រូវមានអាណាព្យាបាល ឬមានអ្នកជំនាញហែលទឹកណាម្នាក់ នៅក្បែរក្មេងតូចៗទាំងនោះជានិច្ច ហើយអាណាព្យាបាលអាចរកសាលាហែលទឹកណាមួយនៅក្បែរផ្ទះរបស់ពួកគេដើម្បីបង្ហាត់បង្រៀនកូនតូចៗផងដែរ។
លោកវិបុលនិយាយនៅក្នុងវីដេអូដែលអង្គការយូនីសេហ្វប្រចាំកម្ពុជាបានបង្ហោះនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុក កាលពីថ្ងៃទី២៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤ ថា៖ «ខ្ញុំសូមលើកទឹកចិត្តដល់អាណាព្យាបាលទាំងអស់ ប្រសិនបើអូនតូចៗអត់ចេះហែលទឹកទេ ខ្ញុំអត់គាំទ្រឱ្យគាត់ទៅលេងទឹកម្នាក់ឯងទេ គឺយើងត្រូវមានមនុស្សម្នាក់ ឬពីរនាក់ ឬអ្នកចេះហែលទឹកម្នាក់នៅក្បែរខ្លួនគាត់ ព្រោះអីអានេះប៉ះពាល់ដល់អាយុជីវិតយើងខ្លាំងមែនទែន នៅពេលដែលយើងអត់ទាន់ចេះហែលទឹកសោះ ហើយយើងមកហែលទឹក»។
ក្នុងសារបង្ហោះលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់អង្គការយូនីសេហ្វប្រចាំកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៤ បានបង្ហាញពីគន្លឹះសំខាន់ៗចំនួន៦ដើម្បីការពារក្មេងពីការលង់ ទឹក ដោយទី១ ត្រូវចេះពីរបៀបសង្រ្គោះបឯម និងជំនាញសង្គ្រោះមនុស្សពីការលង់ទឹក ទី២ ត្រូវមើលកូនរបស់អ្នកឱ្យបានជាប់លាប់ នៅពេលពួកគេហែលទឹក ទី៣ ត្រូវដាក់របាំង ឬធ្វើរបងនៅកន្លែងដែលមានទឹក ទី៤ ត្រូវឱ្យកុមារលេងនៅកន្លែងដែលមានសុវត្ថិភាព ឆ្ងាយពីទឹក ទី៥ ត្រូវបង្រៀនកុមារឱ្យចេះហែលទឹក និងជំនាញការពារខ្លួននៅក្នុងទឹក និងទី៦ នៅពេលងូតទឹកឱ្យកូននៅក្នុងអាង មិនត្រូវទុកក្មេងចោលក្នុងទឹកតែម្នាក់ឯងឡើយ។
យោងតាម របាយការណ៍របស់អង្គការសុខភាពពិភពលោក(WHO) បង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ មានចំនួនអ្នកលង់ទឹកស្លាប់រហូតដល់ ៧០,០៣៤នាក់ ។ នេះជាចំនួនអ្នកស្លាប់ច្រើនជាងគេលំដាប់ទីពីរ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងតំបន់ផ្សេង ដែលអង្គការសុខភាពពិភពលោកបានរកឃើញ។ ហើយចំនួនអ្នកស្លាប់ ជាង៣៣ភាគរយ បានកើតឡើងក្នុងចំណោមកុមារដែលមានអាយុក្រោម១៥ឆ្នាំ៕
