Families hit hard by the pandemic continue to send their kids to sell trinkets to tourists at the temples of Angkor, in breach of a long-standing ban, as they struggle to juggle studies with survival.
Full story here: https://kiripost.com/stories/kids-continue-to-sell-at-angkor-wat-to-survive
សៀមរាប៖ អាជីវករមួយរូបអង្គុយយ៉ាងស្រងូតស្រងាត់លើគ្រែលក់ស្ពៃជ្រក់ និងក្តាមប្រៃ រងចាំមើលអ្នកមកទិញម្ហូប ហើយកាលពីពេលថ្មីៗនេះ មិនសូវមានអ្នកមកទិញច្រើននោះ បន្ទាប់ពីមានការរាតត្បាត ជំងឺកូវីដ១៩មក ទោះបីមានការបើកប្រទេស និងផ្សារគ្រប់ទីកន្លែងកាលពីខែវិច្ឆិកាក៏ដោយ។
អ្នកស្រីទេរ នឿន អាយុ ៤៦ឆ្នាំ ជាអាជីវករលក់ស្ពៃជ្រក់ និងក្តាមប្រៃ នៅផ្សារលើរយៈពេល ៤ឆ្នាំ ហើយអ្នកស្រីត្រូវទទួលរ៉ាប់រងចិញ្ចឹមកូនចំនួន ៣នាក់។ គាត់បានពោលទាំងទឹកភ្នែក និងអួលដើមកថា៖ «ប្ដីខ្ញុំបានស្លាប់ចោល ៣ឆ្នាំហើយ កូនប្រុសបងរៀន ទី១២ឈប់រៀនដោយអត់លទ្ធភាព និងទប់ទល់លែងកើត កូននៅរៀនពីរនាក់ដែរ ខ្ញុំត្រូវរកម្នាក់ឯងឲ្យកូនបានរៀនត»។
ក្នុងបទសម្ភាសន៍ថ្មីៗនេះជាមួយអាជីវករតូចៗក្នុងខេត្តសៀមរាប ខេត្តដែលពឹងផ្អែកខ្លាំងលើវិស័យទេសចរណ៍ ពួកគាត់បាននិយាយថាបានរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដោយសារកូវីដ ហើយទោះបីជាមានការបើកដំណើរការឡើងវិញក៏ដោយ ក៏នៅតែជួបការលំបាក ជាពិសេសការព្រួយបារម្ភថ្មីអំពីមេរោគអូមីក្រុង។
បើយោងតាមអាជីវករនៅតាមទីផ្សារក្នុងក្រុងនិងនៅតំបន់អង្គរបានឲ្យដឹងថា ពួកគាត់នៅតែមានការលំបាកទោះបីជាបើកប្រទេសឡើងវិញក៏ដោយ ព្រោះភ្ញៀវទេសចរណ៍ហាក់នៅមានកម្រិតដែលធ្វើឲ្យការរកចំណូលពួកគាត់នៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ផ្គត់ផ្អង់គ្រួសារ។
អ្នកស្រីទេស នឿនបានបន្តទាំងកំសត់ថា មុនសម័យកូវីដ គាត់មានលទ្ធភាពរស់នៅបាន មានលទ្ធភាពឲ្យកូនរៀនបាន ក៏ប៉ុន្តែពេលកំឡុងពេលកូវីដ គាត់មិនរកចំណូលបាននោះទេ ហើយរកលុយឲ្យកូនសឹងមិនបានទៅរៀន អត់បានលក់ គេបិទផ្សារ ជាប់កន្លែងឃុំកូវីដម្ភៃថ្ងៃ ហើយបន្ទាប់ពីហ្នឹងលក់តែបន្លែនៅផ្លូវ៦០ម៉ែត្រ។
«ពេលខ្លះ ប៉ូលីសដេញ ហើយរត់ទៅលក់តាមផ្លូវថ្នល់ម្តង»។
អ្នកស្រីបាននិយាយថាទើបតែបានមកលក់នៅផ្សារបានមួយខែជាង មួយថ្ងៃចំណាយពីរម៉ឺនរៀនសម្រាប់កូន
ទុក ១៥០ដុល្លារ សម្រាប់បង់កន្លែងជួលមួយខែៗ។
អ្នកស្រីទេស នឿន «រាល់ថ្ងៃនេះនៅលំបាកខ្លាំងដោយត្រូវដោះស្រាយថ្លៃតូប ហើយកូនពីរនាក់ត្រូវចូលរៀនហើយទិញខោអៅ សៀវភៅគ្រប់មុខដែលត្រូវទទួលបន្ទុកតែម្នាក់ឯង»។
អ្នកស្រីបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភចំពោះជំងឺកូវីដអូមីក្រុងថ្មីដោយក្តីអស់សង្ឃឹម ព្រោះបើមានទៀតគាត់ប្រឈមមុខនឹងការគ្មានចំណូល និងគ្មានអីហូបដូចមុនទៀត។
អ្នកស្រីទេរ នឿន៖«ខ្ញុំសុំសំណូមពរឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាលជួយឧបត្ថម្ភឲ្យកូនពីរនាក់ហ្នឹងបានរៀន ខ្ញុំគ្មានចង់បានអ្វីច្រើនទេ គ្រាន់តែចង់ឲ្យកូនបានរៀន»។
ស្រដៀងគ្នាផងដែរ អ្នកស្រី ឈ្មោះដា នី អាយុ៤២ឆ្នាំ ជាអាជីវករលក់ចេកអាំង នៅលើរ៉ីម៉កម៉ូតូ ម្តុំមន្ទីរពេទ្យកុមារអង្គរ បានលើកឡើងថា កាលមុនកូវីដគឺអ្នកស្រីរកចំណូលមានភាពល្អប្រសើរក្នុងមួយថ្ងៃបាន ៣ម៉ឺនរៀល តែមកដល់ឥឡូវបានត្រឹមតែ ១ម៉ឺនប៉ុណ្ណោះ។
អំឡុងពេលកូវីដមានសភាពពិបាក គ្មានលទ្ធភាពបង់ការប្រាក់ធនាគារ ព្រោះលក់មិនដាច់ រួមទាំង មានការ
បិទខ្ទប់ទៀត។
លោកស្រី និយាយបណ្តើរប្រែចេកអាំងបណ្តើរថា «ពេលកូវីដពីរឆ្នាំហ្នឹង បើខាតមិនបាច់និយាយទេ ហើយបើយើង លក់អត់ដាច់មានជាប់លុយធនាគារ មិនមានអ្វីដើម្បីផ្គត់ផ្គង់កូនរៀនដូច្នេះបានឲ្យកូនឈប់រៀន។ កាលកូវីដហ្នឹង លក់រហូតអត់ឈប់ទេ មកលក់រាល់ថ្ងៃ ប៉ុន្ដែពេលបិទខ្ទប់អត់បានមក ព្រោះគេបិទមកអត់កើត នៅនេះក៏គេបិទនៅនោះក៏គេបិទ គេបិទខេត្តសៀមរាបទាំងមូលតែម្តង »។
លោកស្រីបង្ខំចិត្តឲ្យកូនឈប់រៀនដើម្បីឲ្យកូនជួយរកចំណូលផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ ព្រោះគ្មានលទ្ធភាពបង់ការប្រាក់ធនាគារឡើយ។
អ្នកលក់ចេកអាំងរូបនេះបន្ថែមទាំងទឹកមុខស្រពាប់ស្រពោនថា «បើថានិយាយរឿងពិបាកនិយាយមិនចេញទេ ជំពាក់ធនាគារ សុំគេបង់តែការហ្នឹង យើងយកលុយធនាគារយកមកធ្វើផ្ទះ ទិញដីនៅរកស៊ីអីចឹងណាមួយប្រាក់ចំណូលពីកូនផង ហើយឥលូវដល់ថ្ងៃទៀតហើយគ្មានលទ្ធភាពបង់មិនបានឲ្យគេទេ រកមិនបានតែម្តងរកត្រឹមបានតែការប្រាក់សម្រាប់បង់ធនាគារ លក់មួយថ្ងៃទាល់ល្ងាច អីចឹងកូនសុំឈប់រៀនហើយ កូនសុំទៅធ្វើការនៅប៉ោយប៉ែតដើម្បីទៅរកលុយបង់លុយធនាគារព្រោះមិនចង់ឲ្យលក់ផ្ទះលក់សម្បែងសងគេ»។
បន្ទាប់ពីបើកប្រទេសឡើងចំណូលអ្នកស្រីមានការល្អប្រសើរជាងអំឡុងពេលកូវីដ ព្រោះបានចំណូលច្រើនជាងអំឡុងពេលកូវីដ ប៉ុន្ដែចំណូលនៅតែមិនដូចមុនកូវីដទេ។
អ្នកស្រីបន្តទៀតថា «ព្រួយបារម្ភណាស់អំពីជំងឺកូវីដ-១៩ បម្លែងខ្លួនថ្មីអូមីក្រុង ចាំតែមើលទៅណាស់អូន ឲ្យតែយើងចេះការពារអីចឹងទៅ មានពាក់ម៉ាស់មានអាកុលតាមខ្លួន បើយើងលក់ដូរធ្វើម៉េចយើងការពារបានល្អអាជំងឺហ្នឹងក៏មិនអាចចូលមកស្រុកយើងកើត ហើយណាមួយយើងក៏បានចាក់វ៉ាក់សាំងដែរ»។
អ្នកស្រី ម៉េ ស្រ៊ីម អាយុ៤២ឆ្នាំ មានកូន៣នាក់ ស្រី២ប្រុស១ ជាអ្នកកោះធំ ដែលលក់នៅតំបន់អង្គរតូចខេត្តសៀមរាបរយៈពេលជាងដប់ឆ្នាំ ទីលំនៅបច្ចុប្បន្ននៅខេត្តសៀមរាបតែម្តង។
អ្នកស្រីអង្គុយលើកៅអីជ័រ ក្តោបដៃ និយាយដោយទឹកមុខស្រងូតស្រងាត់ថា៖«មុនពេលដែលមានកូវីដ ខ្ញុំអាចលក់បានម៉ាហូបៗ ឬក៏នៅសល់តិចតួច ទុកគ្រាន់បង់ឲ្យអង្គការដែលគាត់ជំពាក់បំណុលគេ និងឲ្យកូនរៀនសូត្រ។»
តែនៅពេលកំឡុងពេលកូវីដនោះអ្នកស្រីមិនអាចរកចំណូលនបាននោះទេ អ្នកស្រីយកដៃអេះស្មាបណ្តើរនិយាយបណ្តើរថា៖ «នៅក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំអំឡុងពេលកូវីដនេះខ្ញុំរកបានខ្លះអត់ខ្លះព្រោះពេលនោះ គាត់នៅតំបន់ក្រហមហើយគាត់មិនអាចមកលក់បាន គេបិទខ្ទាប់កន្លះខែទើបគាត់អត់មានអ្វីហូប ទោះបីគេបើកឲ្យលក់វិញថ្ងៃខ្លះខ្ញុំមកលោកទាំងអត់បានចំណូលអ្វីទាំងអស់ ព្រោះលក់អត់ដាច់សូម្បីតែមួយ ថ្ងៃខ្លះលក់ដាច់បានត្រឹមតែ១ម៉ឺន ២ម៉ឺនរៀល តែទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ខ្ញុំខំរកលុយដើម្បីបង់ការប្រាក់សម្រាប់លុយចងការគេនិងទុកខ្លះសម្រាប់កូនរៀនអនឡាញផង»។
បន្ទាប់ពីមានការបើកប្រទេសឡើងវិញ និងមានភ្ញៀវទេសចរមកទស្សនានៅប្រាសាទអង្គរវត្តអ្នកស្រីបានឲ្យដឹងថាគាត់អាចលក់បានប្រាំពីរទៅប្រាំបីម៉ឺនរៀលដែលធ្វើឲ្យគាត់អាចផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារគាត់បានឡើងវិញអាចឲ្យកូនរៀនបាន។
អំឡុងពេលផ្ទុះខ្លាំងលោកស្រី និងស្វាមីក៏បានទៅធ្វើការនៅភ្នំពេញជាអ្នកសម្អាតបន្ទប់សណ្ឋាគារនិងស្វាមីធ្វើជាកម្មករសំណង់ ដោយការធ្វើការនៅភ្នំពេញជាមួយស្វាមីអ្នកស្រីមានការលំបាកនិងបែកពីកូននិងចៅរបស់គាត់គាត់ក៏សម្រេចចិត្តថាមកនៅសៀមរាបវិញដើម្បីជុំគ្រួសារ ដោយអ្នកស្រីបាននិយាយថា៖«ទោះមានរឿងអ្វីក៏បាននៅជុំគ្រួសារដែរ សុខចិត្តនៅជុំគ្នាកុំឲ្យព្រាត់កូនព្រាត់ចៅ។»
អ្នកស្រីនិយាយដោយទឹកមុខស្លេកស្លាំងនិងការភ័យខ្លាចថា៖ «បារម្ភខ្លាចប្រសិនបើមានមេរោគបម្លែងថ្មីអូមីក្រុងចូលមកកម្ពុជាដែលអាចបណ្ដាលឲ្យមានការបិទប្រទេសសារជាថ្មី ខ្ញុំព្រួយបារម្ភខ្លាំងដោយសារតែយើងអត់មានមុខរបរ និងលុយសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារនិងត្រូវបង់អង្គការទៀត»។
អ្នកស្រីសៀន អូន អាយុ៥៩ឆ្នាំ ជាអាជីវករលក់ផ្លែឈើនៅមុខផ្សារលើធំថ្មី កំពុងអង្គុយនៅលើកៅអីជ័រ នៅខាងមុខដងផ្លូវពោរពេញទៅដោយឡាន ម៉ូតូ ក្នុងខេត្តសៀមរាប បានលើកឡើងទាំងទឹកមុខក្រៀមក្រំអំពីចំណូលប្រចាំថ្ងៃរបស់គាត់។
អ្នកស្រីបានលើកឡើងថា ការលក់មុនពេលកូវីដបាន១លានជាងក្នុងមួយថ្ងៃ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលកូវីដផ្ទុះខ្លាំងគេមិនឱ្យលក់ទេហើយមានពេលខ្លះរហូតដល់ដាច់បាយគ្មានអ្វីហូប ហើយអ្នកស្រីត្រូវនៅលក់ដាច់យប់មានពេលខ្លះទាល់ភ្លឺទៀតក៏មានដែរ។ បញ្ហាប្រឈមខ្លាំងរបស់អ្នកស្រីគឺអត់បាយគ្មានអ្វីហូបដោយមិនបានលក់ដូរអ្វីទាំងអស់ រហូតមកទាល់ពេលនេះទោះបីប្រទេសបានបើកឡើងវិញក៏ដោយក៏អ្នកស្រីលក់មិនដាច់ដែរ ដោយមួយថ្ងៃលក់បានតែ៣ទៅ១០ម៉ឹនរៀលតែប៉ុណ្ណោះ។
លោក គី សេរីវុឌ្ឍន៍ ប្រធាននៃមជ្ឍមណ្ឌលសិក្សាចិន និងជាអ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចនៃរាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជាបានប្រាប់ Newsroom Cambodiaថាវិស័យទេសចរណ៍គឺជាតួនាទីស្នូលមួយក្នុងការស្តារសេដ្ឋកិច្ចក៏ប៉ុន្តែអ្វីដែលជំរុញឲ្យទេសចរមានការដំណើរការខ្លាំងជាងនេះ វាត្រូវការជំនាញវិជ្ជាជីវៈនិងការរៀបចំវិស័យទេសចរឲ្យបានល្អ។ «ចឹងយើងសង្កេតឃើញថាមានការរៀបចំហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធបានល្អប្រសើរហើយ រដ្ឋាភិបាលបានធ្វើផ្លូវនៅក្រុងព្រះសីហនុនិងខេត្តសៀមរាប មួយកន្លែងៗចំនួន៣៨គម្រោងឯណោះ»។
បន្ថែមលើសពីនេះទៀត លោកបានបន្តថារចនាសម្ព័ន្ធលក់ដូរតាមឆ្នេរក៏មានលក្ខណៈល្អប្រសើរ ហើយមើលទៅលើស្ថានភាពនៃការផ្តល់មគ្គុទេសទេសចរណ៍ សហគមន៍ទេសចរណ៍ការលក់ផលិតផលនៅមានកម្រិតនៅឡើយចឹងហើយទាមទារឲ្យមានការពង្រឹងនិងជំរុញបន្ថែមទៀតដើម្បីឲ្យវិស័យទេសចរណ៍ដើរជាតួនាទីស្នូលក្នុងការទាញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចបន្ទាប់ពីវិបត្តិកូវីដ១៩។
អ្នកសេដ្ឋកិច្ចរូបនេះក៏បានបន្តទៀតថា៖ «ជាមួយគ្នាផងដែរ វិស័យកសិកម្មសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់លើទេសចរណ៍ក៏ដើរតួនាទីសំខាន់ណាស់គឺកសិកម្មសិរីរាង្គដែលភ្ញៀវទេសចរហ៊ានចំណាយលុយយ៉ាងសម្បើមដើម្បីទទួលទានអាហារដែលគ្មានសារធាតុគីមី ទទួលទានអាហារមានវិជ្ជាជីវៈខ្ពស់ អនាម័យ ជាមួយការផ្តល់សេវាទេសចរណ៍ដ៏ល្អ សេវាបម្រើភោជនីយដ្ឋានដ៏ល្អមានការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ ដូច្នេះការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការជំរុញវិស័យនេះផងដែរ។»
លោកគី សេរីវុឌ្ឍន៍បាននិយាយថា៖«លោកមិនអាចនិយាយបានទេថាពេលណាទើបសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាអាចដូចកាលពីមុនកូវីដឡើងវិញបាន ព្រោះជំងឺកូវីដវាអត់ប្រាកដច្បាស់ ចឹងពេលដែលជំងឺកូវីដអស់ ហើយការធ្វើដំណើរបើកឡើងវិញហ្នឹង ទើបអាចនិយាយបាន បើមិនមានភាពច្បាស់លាស់នៃជំងឺកូវីដទេយើងមិនអាចនិយាយបានទេ។»
លោកទៀ សីហា អភិបាលខេត្តសៀមរាបបានប្រាប់ Newsroom Cambodia ថាក្នុងអន្តរកាលកំពុងផ្ទុះកូវីដ-១៩ នៅពេលនោះ រដ្ឋបាលខេត្តបានចេញវិធានការមួយចំនួនដើម្បីកាត់ផ្ដាច់ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩ ឈានទៅដល់ការបិទខ្ទប់ដែលបែងចែកជាតំបន់ក្រហម លឿនទុំ បៃតង។
«ចំពោះការបិទខ្ទប់នៅក្នុងតំបន់ក្រហមនានា វាធ្វើឲ្យមានការប៉ះពាល់ដល់អាជីវកម្មចំពោះពុកម៉ែបងប្អូន ដែលប្រកបមុខរបរ មិនត្រឹមតែប៉ះពាល់តែវិស័យទេសចរណ៍ ឬមួយប្រតិបត្តិទេសចរណ៍នោះទេ ប៉ុន្ដែប៉ះពាល់ដល់ការលក់ដូរផ្សេងៗ គឺត្រូវបានផ្អាកទាំងស្រុងក្នុងតំបន់ក្រហម វាធ្វើឲ្យមានផលលំបាកប៉ះពាល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋតែម្ដង»។
លោកអភិបាលខេត្តបានបន្តថា «រដ្ឋបាលខេត្តក៏បានជួយពាក់ព័ន្ធការបិទខ្ទប់នេះ ជួយទី១គឺការចែកស្បៀងឲ្យបានគ្រប់ៗគ្នា ថ្វីត្បិតថាមានការយឺតយ៉ាវក៏ដោយ បង្កើតជាអេប(App)ដែលសំណមពរបងប្អូន រត់រម៉កនិងកង់បីជួយដឹងជញ្ចូនស្បៀង បើកជាផ្សារតូចៗដែលអាចទិញតាមលទ្ធភាព ហើយចំពោះអ្នកដែលខ្លះខាតមែនទែន គឺតាមចៅសង្កាត់ មេឃុំគឺផ្ដល់ព័ត៌មានដល់រដ្ឋបាលខេត្ត ហើយយើងបានរៀបចំស្បៀងអាហារចំពោះគាត់ផង»។
យ៉ាងណាមិញ តំបន់ផ្សារ និងតំបន់ប្រាសាទ មានផលប៉ះពាល់ច្រើនដោយសារមានការរឹតបន្ទឹង ដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពខ្លាំង ប៉ុន្ដែរដ្ឋបាលខេត្តក៏បានដាក់វិធានការរៀបចំថ្មី រក្សាគម្លាត និងដាក់វេនឲ្យអាជីវករលក់ ដើម្បីដោះស្រាយជីវភាពពួកគាត់់ផងដែរ។
លោកបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា «តំបន់ផ្សារ និងតំបន់ប្រាសាទ គឺមានផលប៉ះពាល់ច្រើន យើងចាត់វិធានការមួយ គឺការចុះសម្អាតផ្សារ ដូចជាដាក់គម្លាត ដាក់វេនលក់ជូនបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋដែលលក់ដូរនៅក្នុងផ្សារគឺមួយអាទិត្យមួយចំហៀង ហើយមួយអាទិត្យមួយទៀតចំហៀងទៀត ហើយយើងក៏បើកផ្សារបណ្ដុះអាសន្ននៅផ្សារកុងទីន័រដល់អ្នកលក់ដូរ ដែលត្រូវឆ្លាស់គ្នាមួយអាទិត្យម្ដង ទោះបីដោះស្រាយបញ្ហាពួកគាត់មិនពេញលេញ ប៉ុន្ដែក៏ដោះស្រាយជីវភាពពួកគាត់បានខ្លះៗដែរ»។
ប្រជាពលរដ្ឋអាចបើកអាជីវកម្មឡើងវិញ មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះផ្សារទាំងអស់ត្រូវបើកឡើងវិញ ដោយមានរក្សាគម្លាត ស្កេន QR code តំបន់អង្គរត្រូវបានបើកឡើងវិញ ដូច្នេះជីវៈភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាពិសេសអ្នកលក់ដូរបានប្រសើរជាងមុនខ្លាំងណាស់ ឥឡូវនេះបើកស្ទើរតែ៥០ភាគរយនៅសណ្ឋាគារ និងផ្ទះសំណាក់។ នេះយោងតាមលោកអភិបាលខេត្ត។
លោកក៏បាននិយាយថាសៀមរាបនឹងមានការចាប់ផ្តើមចាក់វ៉ាក់សាំងដូសទី៣ជូនប្រជាពលរដ្ឋនៅដើមខែមករានេះផងដែរ៕
Siem Reap businesses say they are still struggling for survival despite the country reopening, and face fresh fears with the emergence of Omicron
Full story here: https://kiripost.com/stories/challenges-remain-for-siem-reap-businesses-despite-the-country-reopening
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃបានបង្ហាញការព្រួយបារម្ភពីការកើនឡើងគ្រឿងញៀនដោយថា មេជួញដូរធំៗមិនងាយចាប់ខ្លួនបាន ខណៈអ្នកជាប់ឃុំទូទាំងប្រទេសមានចំនួនជាងពាក់កណ្តាលពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀន។
ថ្លែងក្នុងពិធីមួយនៅខេត្តបាត់ដំបងកាលពីថ្ងៃទី២១ខែធ្នូ លោកស ខេង បានថ្លែងថា កម្ពុជាក្លាយជាកន្លែងផលិត និងកែច្នៃគ្រឿងញៀន ហើយពិបាកទប់ស្កាត់ដោយសារឈ្មួញប្រើល្បិចច្រើនក្នុងការនាំចូលនិងកែច្នៃគ្រឿងញៀនទាំងនេះ។
លោកស ខេង ឱ្យដឹងទៀតថា ក្នុងចំណោមអ្នកជាប់ឃុំទូទាំងប្រទេសគឺជាងពាក់កណ្តាលជាប់ព័ន្ធករណីគ្រឿងញៀន។
លោកស ខេង៖ «សូមជម្រាបថា អ្នកជាប់ឃុំនៅទូទាំងកម្ពុជាយើងទាំងអស់មាន៣៨ ០០០នាក់ ក្នុងនោះ ៥១ភាគរយគឺជាអ្នកទោសគ្រឿងញៀន»។
លោកបានបន្តថា អ្នកតូចតាចចែកចាយផង ប្រើប្រាស់ផង ប៉ុន្តែអ្នកជួញដូរខ្នាតធំមិនប្រើប្រាស់ទេហើយក៏មិនងាយចាប់បានដែរ។
លោក ស ខេង៖«អ្នករកស៊ីគ្រឿងញៀន អ្នកខ្លះវាអត់ជក់ទេ ប៉ុន្តែអ្នករកស៊ីគ្រឿងញៀនតូចតាចភាគច្រើនវាជក់ផង វារកស៊ីផង។ បើអាអ្នកធំមែនទែនភាគច្រើនវាអត់សូវប្រើទេ ហើយយើងកម្រចាប់បានវាណាស់ ភាគច្រើនវានៅក្រៅ»។
ក្នុងឱកាសនោះលោកក៏បានបញ្ជាឱ្យមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការទប់ស្កាត់គ្រឿងញៀន កុំឱ្យកម្ពុជាធ្លាក់ដល់ស្ថានភាពសង្គ្រាមគ្រឿងញៀនសម្លាប់អ្នកពាក់ព័ន្ធដូចនៅប្រទេសថៃ និងហ្វីលីពីន។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោកសឹង សែនករុណ បានលើកឡើងថា បញ្ហាគ្រឿងញៀនកំពុងតែបង្កគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងដល់សង្គមដែលមានដល់ករណីកូនប្រើថ្នាំញៀនកាប់សម្លាប់ឪពុកម្តាយ ឬសមាជិគ្រួសារផង។ លោកថា អនាគតប្រទេសជាតិក៏ជួបបញ្ហាដែរបើយុវជនជាអ្នកបន្តវេនរងការបំផ្លាញដោយសារគ្រឿងញៀនបែបនេះ។
លោកសឹង សែនករុណា ជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអនុវត្តច្បាប់ឱ្យចំគោលដៅទើបទប់ស្កាត់គ្រឿងញៀនមានប្រសិទ្ធិភាព។
លោក សឹង សែនករុណា៖«អ្វីដែលខ្ញុំមើលឃើញលើការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀននេះគឺ អាចថា បណ្តាលមកពីការបង្ក្រាបហ្នឹងអត់ទាន់ចំគោលដៅនៃឈ្មួញដែលធំៗដែលអាចថា ជនមានអំណាចមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធបញ្ហាហ្នឹង បានរឿងគ្រឿងញៀនចេះតែអត់អាចបង្ក្រាបបាន»។
នៅក្នុងគោលនយោបាយភូមិ ឃុំ មានសុវត្ថិភាពចំនួន៧ចំណុចរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងនោះចំណុចទី២ ក៏បានចែងពីការលុបបំបាត់ការជួញដូរនិងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀននៅតាមមូលដ្ឋាននានាទូទាំងប្រទេស។
បើទោះបីជាមានការណែនាំនានាពីថ្នាក់ដឹកនាំ និងការបង្កើតគោលការណ៍ផ្សេងៗដើម្បីទប់ស្កាត់គ្រឿងញៀនក៏ដោយ ក៏ស្ថានភាពនៃការជួញដូរ និងប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនមិនមានការថយចុះនោះទេ។
របាយការណ៍ក្រសួងមហាផ្ទៃបង្ហាញថា ក្នុងរយៈពេល៦ខែឆ្នាំ២០២១ បង្ក្រាបករណីគ្រឿងញៀនបានចំនួន៣ ៣៩១ករណី និងចាប់ជនល្មើសបានដល់៧ ២៤៦នាក់ រឹបអូសគ្រឿងញៀនបាន៧៥៩គីឡូក្រាម។ ចំនួននេះកើនឡើងជិត១០ភាគរយ (៨,៣០%) បើប្រៀបធៀបទៅនឹងរយៈពេលដូចគ្នាកាលពីឆ្នាំ២០២០ ដែលមានត្រឹមតែ៣ ១៣១ករណី៕
មន្រ្តីសុរិយោដីម្នាក់ ដែលត្រូវបានអភិបាលស្រុកសំរោងទងលុបឈ្មោះចេញពីក្របខណ្ឌមន្រ្តីរាជការ បានចាត់ទុកថាករណីនេះជារឿងគំនុំចាស់ និងប៉ះពាល់ប្រយោជន៍បុគ្គលក្រោយពេលលោកផ្សព្វផ្សាយឱ្យពលរដ្ឋដឹងពីតម្លៃសេវាផ្ទេរកម្មសិទ្ធិដីធ្លី និងដំណើរការកាត់ប្លង់មិនអស់លុយ។
យោងតាមដីកាលុបឈ្មោះចេញពីក្របខ័ណ្ឌមន្ត្រីរាជការស៊ីវិលដែលចុះហត្ថលេខាដោយអភិបាលស្រុកសំរោងទង លោកស៊ឹម រតនៈ កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ លោក ឡុង សុភាព ត្រូវបានលុបឈ្មោះចេញពីមន្រ្តីបម្រើការនៅការិយាល័យរៀបចំដែនដី នគររូបនីយកម្ម សំណង់ និងភូមិបាលស្រុក ដោយចោទថា បានប្រព្រឹត្តកំហុស និងឆ្គាំឆ្គងក្នុងវិជ្ជាជីវៈ។
កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២១ រដ្ឋបាលស្រុកសំរោងទងបានចេញលិខិតបំភ្លឺមួយ ដោយបញ្ជាក់មូលហេតុសំខាន់ៗចំនួន ៦ចំនុច ដែលសម្រចលុបឈ្មោះ លោកឡុង សុភាព ចេញពីក្របខណ្ឌក្នុងនោះរួមមាន មិនគោរពវិន័យក្នុងការបំពេញការងារ មានឥរិយាបថមិនសមរម្យដោយមិនគោរពឋានានុក្រម ការប្រើប្រាស់ពាក្យសម្តីវាយប្រហារថ្នាក់ដឹកនាំ ផ្សព្វផ្សាយឯកសារតាមបណ្តាញសង្គមដោយគ្មានការអនុញ្ញាតពីប្រធានអង្គភាព យកម៉ោងរដ្ឋបាលជាកន្លែងប្រកបរបរឯកជន និងបានធ្វើការងារដើម្បីផលប្រយោជន៍បក្សនយោបាយ ឬប្រឆាំងនិងបក្សនយោបាយណាមួយ ជាដើម។
តាមរយៈលិខិតនេះ លោកឡុង សុភាព បានឱ្យដឹងថា លោកទើបតែទទួលបាន នៅថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ហើយបានចាត់ទុកថា ការចេញដីកាលុបឈ្មោះនេះ គឺជា ការគុំកួនពីមន្រ្តីថ្នាក់លើ និងប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍របស់ពួកគេ។
លោកឡុង សុភាព៖ «ជាការសម្រេចមួយដែលស្ថិតក្នុងភាពអាថ៌កំបាំង ដែលខ្ញុំហៅថា គឺការគុំកួន ជាការធ្វើឡើងយ៉ាងរហ័ស ដោយការខឹងសម្បារ គុំកួន និងខ្លាចខូចប្រយោជន៍»។
មន្រ្តីសុរិយោដីរូបនេះបានរំឭកថាកាលពីឆ្នាំ ២០១៧ លោកបានតវ៉ា ឱ្យដកប្រធានការិយាល័យភូមិបាលស្រុកមួយរូបដែលលោកមើលឃើញថា មានភាពមិនប្រក្រតីក្នុងការតែងតាំងពីថ្នាក់លើ ក្រោយមកឈ្មោះរបស់លោកត្រូវបានលុបចេញជាបន្តបន្ទាប់ពីក្រុមការងារយុវជនបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងក្រុមការងារយុវជនសហភាពសហព័ន្ធយុវជនកម្ពុជា ប្រចាំស្រុកសំរោងទង បន្ទាប់ពីការតវ៉ារបស់លោកបានសម្រេច ពោលគឺប្រធានការិយាល័យភូមិបាលស្រុករូបនោះត្រូវបានដកចេញពីតំណែង។
លោកបន្ថែមថា ដីកានេះបានធ្វើឡើងស្របពេលដែលក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែមកនេះ លោកបាន ផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនូវតម្លៃសេវា នៃការផ្ទេរកម្មសិទ្ធដីធ្លី និងបានពន្យល់ពលរដ្ឋនូវនីតិវិធី នៃដំណើរការកាត់ប្លង់ដីដោយមិនយកលុយ ដោយលោកអះអាងថា ជាទូទៅពលរដ្ឋត្រូវចំណាយ ថវិកាយ៉ាងហោចណាស់ចន្លោះពី ១០ម៉ឺន ទៅ ២០ម៉ឺនរៀលតាមប្រភេទប្លង់កម្មសិទ្ធនីមួយៗ។
ទោះយ៉ាងណាលោកលោកឡុង សុភាព បានបញ្ជាក់ថា នាពេលកន្លងមក លោកមិនបានទទួលលិខិតព្រមាន ឬការណែនាំណាមួយ ដូចការចោទប្រកាន់របស់រដ្ឋបាលស្រុក ថាលោកបានប្រព្រឹត្តកំហុសនោះទេ។ លោកថានឹងបន្តស្វែងរកកិច្ចអន្តរាគមន៍ពី អភិបាលខេត្តកំពង់ស្ពឺ និងរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ដើម្បីទាមទារកដំណោះស្រាយ ។
លោកឡុង សុភាព ៖ «ក្នុងពេលនេះខ្ញុំក៏បានត្រៀមលិខិតផ្លូវការដើម្បីជូនថ្នាក់ដឹកនាំដើម្បីរកអន្តរាគមន៍។ លិខិតដែលខ្ញុំគ្រោងនេះ នឹងដាក់ជូនឯកឧត្តមអភិបាលខេត្ត [កំពង់ស្ពឺ] ក៏ដូចជាសម្តេចក្រឡាហោមរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ»។
ពាក់ព័ន្ធករណីនេះ អភិបាលស្រុក សំរោងទង លោកស៊ីម រតនៈ បានមានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋបាលស្រុកធ្លាប់បានណែនាំ លោកឡុង សុភាព ជាច្រើនលើកពាក់ព័ន្ធការប្រព្រឹត្តខុសវិជ្ជាជីវៈក្នុងនាមជាមន្រ្តីរាជការ ។
លោក ស៊ីម រតនៈ ៖«រឿងគំនុំគុំកួនដូចជាគ្មានអីគុំកួនជាមួយគាត់ផង ។យើងបានជួបគាត់ច្រើនដង ឱ្យគាត់ពិនិត្យ ឱ្យគាត់មើល តវ៉ា ពាក់ព័ន្ធនឹងកំហុសឆ្គង ជាមួយវិជ្ជាជីវៈរបស់គាត់ហ្នឹង ហើយបានណែនាំគាត់ ឱ្យគាត់កុំប្រព្រឹត្តចឹងទៀតក៏មាន ទាំងផ្ទាល់មាត់ ទាំងធ្វើកិច្ចសន្យាលាយលក្ខអក្សរប៉ុន្តែគាត់នៅតែមិនទទួល»។
អតីតកីឡាប្រដាល់គុនចម្រុះ និងអ្នកគាំទ្រប្រដាល់ បានរិះគន់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធគុនខ្មែរដោយប្រើវិធីលើកដៃ ថាជាការរៀបចំទុកជាមុន និងមានការបង្ខំ ដែលនាំឲ្យជាប់ប្រធានដដែលៗ ចំនួន ៧អាណត្តិ ស្មើនឹងរយៈពេលជិត ៣០ឆ្នាំ។ សហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរ បានច្រានចោលការចោទប្រកាន់ទាំងនេះ ហើយបានអះអាងថាការបោះឆ្នោតនេះធ្វើឡើងត្រឹមត្រូវតាមគោលការណ៍ក្រសួង។
ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធអាណត្តិថ្មីនេះបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ កន្លងទៅ ដោយលទ្ធផលលោកតែម ម៉ឺន ត្រូវបន្តជាប់ឆ្នោតជាប្រធានអាណត្តិថ្មី (២០២១-២០២៥) ហើយក៏ជាអាណត្តិទី ៧ របស់លោកផងដែរក្នុងការធ្វើជាប្រធានសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរនេះ។
សម្រាប់អាណត្តិទី៧ នេះលោកក៏បានបន្ថែមនូវសមាសភាពចំនួន ៦រូបទៀតទៅលើសមាជិកគណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរអាណត្តិចាស់ដែលមានចំនួន ១៣រូប ដើម្បីឆ្ពោះទៅការប្រកូតស៊ីហ្គេមលើកទី ៣២ ឆ្នាំ២០២៣ដែលកម្ពុជាធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះ។ ដូច្នេះបូកសរុបសមាជិកគណៈ កម្មាធិការ ប្រតិបត្តិសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរ មានចំនួន១៩នាក់។
ក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរអាណត្តិថ្មីកាលពីថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ កន្លងទៅរួចរាល់ និងបានប្រកាសនូវប្រធានដឹកនាំសហព័ន្ធបន្តទៀត អ្នកគាំទ្រកីឡាប្រដាល់ជាច្រើនបានបង្ហាញការងឿងឆ្ងល់ចំពោះការរៀបចំបោះឆ្នោតដែលមិនបានផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានទូលំទូលាយ។ ក្នុងនោះក៏មានអ្នកគាំទ្រខ្លះថាការបោះឆ្នោតនេះគឺជាការរៀបចំទុកមុនដោយប្រព្រឹត្តទៅក្រោមរូបមន្តលើកដៃ ដើម្បីបង្ហាញពីការគាំទ្រក្នុងអំឡុងពេលបោះឆ្នោត។
លោកស៊ឹម ប៊ុនស្រ៊ន់ អតីតកីឡាករប្រដាល់គុនចម្រុះបានលើកឡើងថា សហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរជាស្ថាប័នមួយដ៏ធំ និងមានអ្នកគាំទ្ររាប់ម៉ឺននាក់ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធបែរជាប្រព្រឹត្តទៅដោយស្ងាត់ៗ មិនបានផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានទូលំទូលាយទាល់តែសោះ។
លោកក៏បានបង្ហាញការងឿងឆ្ងល់ដែរពីការបោះឆ្នោតនោះ ដោយចង់ឱ្យសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរបង្ហាញនូវរូបមន្តនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធាននេះឱ្យបានច្បាស់លាស់មុនពេលប្រតិបត្តការនោះឆ្នោតថានរណាខ្លះមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងមានសិទ្ធិជាបេក្ខភាពឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោត។
លោក ស៊ឹម ប៊ុនស្រ៊ន់៖ «ខ្ញុំយល់ថាការបោះឆ្នោតនេះគួរតែបានផ្សព្វផ្សាយឱ្យបានទូលំទូលាយ ដោយសារតែស្ថាប័នប្រដាល់គឺជាស្ថាប័នដ៏ធំ ហើយមានការគាំទ្រច្រើនពីមហាជនសព្វថ្ងៃ ហើយការបោះឆ្នោតនេះគួរតែឱ្យទូលំទូលាយហើយគួរតែមានការចូលរួមពីអ្នកកាសែតពីអ្នកព័ត៌មាន ពីស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗអីចឹង»។
យ៉ាងណាក្តី អតីតកីឡាករប្រដាល់ក្នុងទ្រុងលោកស៊ឹម ប៊ុនស្រ៊ន់ បានបន្ថែមថា ជារឿងមួយល្អប្រសើរសម្រាប់កីឡាកម្ពុជាមួយនេះ ប្រសិនបើសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែររៀបចំការបោះឆ្នោតដោយមានបេក្ខភាពឈរឈ្មោះជាប្រធានច្រើនគឺកាន់តែល្អ ព្រោះនឹងមានជម្រើសក្នុងការដឹកនាំវិស័យកីឡាមួយនេះ ខណៈលោកថា បេក្ខភាពឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតជាប្រធានបច្ចុប្បន្នមានតែម្នាក់។
លោកស៊ឹម ប៊ុនស្រ៊ន់៖ «ការបោះឆ្នោតឈរឈ្មោះតែម្នាក់នេះគឺអត់ប្រយោជន៍ ចឹងកន្លែងនឹងគឺអត់ត្រឹមត្រូវគឺវាមានលក្ខណៈរៀបចំទុកមុន។ ខ្ញុំគិតថាមានតែម្យ៉ាងទេគឺបោះឆ្នោតឱ្យត្រឹមត្រូវហើយមានអ្នកឈរឈ្មោះ២ ទៅ ៣នាក់ក្នុងការដឹកនាំសហព័ន្ធ ហើយអ្នកឈរឈ្មោះជាប្រធានសហព័ន្ធហ្នឹងគឺត្រូវជាបុគ្គលមួយដែលមានទស្សនៈវិស័យក្នុងការដឹកនាំកីឡាករ ដោះស្រាយបញ្ហាសម្រាប់កីឡាករ សម្រាប់កម្មវិធីផ្សេងៗ រឿងបែបហ្នឹងគឺជាការល្អ»។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ លោកប៉ក់ សម្បត្តិ ជាអ្នកតាមដានប្រដាល់គុនខ្មែរបានលើកឡើងដែរថា តាមរយៈការសង្កេតមើល ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរកាលពីពេលថ្មីៗនេះគឺមានលក្ខណៈរៀបចំទុកជាមុនដោយមិនមានគម្រោងក្នុងការផ្លាស់ប្តូរប្រធានដឹកនាំនោះឡើយ។ លោកចង់ឱ្យមានការផ្សាយទូលំទូលាយដើម្បីឱ្យមានការទទួលស្គាល់ពីភាពច្បាស់លាស់ និងពិតប្រាកដពីមហាជនដែលថាស្រលាញ់វិស័យគុនខ្មែរ។
លោកប៉ក់ សម្បត្តិ៖ «តាមខ្ញុំគិតគឺមានគម្រោងពីមុនហើយស្រេច និងការរៀបចំហើយអត់មានឱ្យដឹងឮអីគម្រោងទុកមុនការផ្លាស់ប្តូរអីសោះ ព្រោះអីយើងធ្វើនឹងគឺធ្វើទាំងបង្ខំនិយាយចំ ព្រោះគាត់ធ្វើចឹងគេមិនអាចទទួលយកបានទេ ព្រោះសម្រាប់ខ្ញុំត្រូវតែមានអ្នកកាសែតដឹងលឺ ប្តូរសហព័ន្ធមួយៗគឺត្រូវតែមានការដឹងលឺគ្រប់ខេត្ត»។
លោកប៉ក់ សម្បត្តិបានបន្ថែមថា លោកចង់ឃើញមានបេក្ខភាពច្រើនក្នុងការឈរឈ្មោះជាបេក្ខភាពប្រធានសហពន្ធប្រដាល់គុនខ្មែរដើម្បីជាជម្រើស និងផ្លាស់ប្តូរការដឹកនាំសម្រាប់វិស័យមួយនេះ។ លោកបានលើកឡើងដែរថាវិស័យនេះមិនសូវជាមានការរីកចម្រើននោះទេនៅប៉ុន្មានអាណត្តិចុងក្រោយនេះ ដោយសារការដឹកនាំបែបដដែលៗ និងមិនមានអ្វីថ្មីសម្រាប់ដឹកនាំកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរនេះទេ។
ចំណែកលោកប៉ិច ពិសី នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការតម្លាភាព បានលើកឡើងថា ការបោះឆ្នោតដែលសុចរិត និងត្រឹមត្រូវគឺជាការបោះឆ្នោតតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោតដោយសម្ងាត់ និងធានាថាអ្នកចូលរួមបោះឆ្នោតទទួលបានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ។
លោកបន្តថាការបោះឆ្នោតតាមរយៈការលើកដៃមិនអាចឆ្លុះបញ្ចាំងថាជាការបោះឆ្នោតមួយដែលត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌នោះទេ ព្រោះអ្នកបោះឆ្នោតអាចនឹងរងនូវសម្ពាធពីភាគីណាមួយ និងព្រួយបារម្ភនូវបញ្ហាផ្សេងៗនៃការបង្ហាញសន្លឹកឆ្នោតជាសាធារណៈតាមរយៈការលើកដៃ។
លោកថា៖ «ការបោះឆ្នោតដែលធានាបាននូវសុចរិតភាពបានទាល់តែជាការបោះឆ្នោតមួយដែលធានាថាលទ្ធផលគឺឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈពិតប្រាកដរបស់អ្នកបោះឆ្នោតនឹង ហើយដើម្បីធ្វើអញ្ចឹងបានទាល់តែការបោះឆ្នោតនឹងធ្វើឡើងដោយសម្ងាត់។ ជាគោលការណ៍យុត្តិធម៌ និងតម្លាភាពនិងប្រជាធិតេយ្យនៃការបោះឆ្នោតក្នងក្របខ័ណ្ឌស្ថាប័នតូចក៏ដោយគឺគេធានាថាការបោះឆ្នោតនឹងគឺធ្វើឡើងដោយសេរី យុត្តិធម៌ និងត្រឹមត្រូវ ហើយឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈអ្នកបោះឆ្នោត អញ្ចឹងការបោះឆ្នោតដោយលើកដៃប្រហែលជាមិនឆ្នុះបញ្ចាំងនូវឆន្ទៈអ្នកបោះឆ្នោតពិតប្រាកដទេ»។
គួររំលឹកថា មនុស្សមួយចំនួនផ្សេងទៀតក៏បានរិះគន់ការបោះឆ្នោតនេះផងដែរ នៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម។
លោកតែម ម៉ឺន ប្រធានសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរ ច្រានចោលការចោទប្រកាន់ទាំងនេះដែរ ហើយថាការបោះឆ្នោតនេះធ្វើឡើងត្រឹមត្រូវតាមគោលការណ៍ក្រសួង។
លោកថា៖ «យើងត្រូវធ្វើយូរហើយ ប៉ុន្តែវាអត់បានធ្វើចេះតែពន្យារដោយសារតែកូវីដ ដល់ចឹងយើងមិនអាចធ្វើគឺវាអត់កើត ចឹងត្រូវតែធ្វើតាមគោលការណ៍របស់ក្រសួង»។
ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហានេះដែរ លោកនិន ភិរម្យ អនុប្រធានសហព័ន្ធកីឡាប្រដាល់គុនខ្មែរ បានបកស្រាយថា អ្នកដែលមានតួនាទីចូលរួមបោះឆ្នោតរួមមានប្រមាណចន្លោះពី៥០ ទៅ ៦០នាក់ ដែលជាគណៈកម្មការប្រតិបត្តិចាស់ និងសមាគមនៅតាមរាជធានី-ខេត្តដែលមានការចូលរួមប្រកួតដោយពេញសិទ្ធិ។
លោកបានអះអាងថាការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានសហព័ន្ធថ្មីគឺបោះឆ្នោតដោយមិនមានការបង្ខិតបង្ខំនោះទេ ពោលគឺធ្វើឡើងទៅតាមមតិភាពច្រើន និងឆ្លងកាត់ការប្រជុំជាបន្តបន្ទាប់ដោយបានបង្ហាញពីបេក្ខភាពដែលឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតកាលពីមុនរៀបចំការបោះឆ្នោតនេះផងដែរ។
លោកថា៖ «វាគ្មាននរណាទៅបង្ខំអីកើតទេឱ្យលើកដៃទេ មុននឹងធ្វើក៏មានការប្រជុំឯកភាពគ្នានៅក្នុងថ្នាក់ដឹកនាំមុនបោះឆ្នោត គណៈកម្មការប្រតិបត្តិទាំងអស់ក៏បានប្រជុំចឹងគ្មានរណាទៅបង្ខំឱ្យលើកដៃ»៕
ឥទ្ធិពលនៃបច្ចេកវិទ្យាក្នុងវិស័យហ្គេមនៅតែបន្តកើនឡើងក្នុងល្បឿនយ៉ាងលឿនក្នុងសម័យកូវីដនេះ។ វាបូកផ្សំការផ្សព្វផ្សាយហ្គេមច្រើនហួសហេតុ និងគ្មានច្បាប់កំណត់ចំពោះហ្គេមអនឡាញឲ្យបានច្បាស់លាស់។ ចំពោះទស្សនៈរបស់ខ្ញុំបានកត់សម្គាល់ឃើញថា ទាំងហ្គេមទូរស័ព្ទ កុំព្យូទ័រ និងវីដេអូបានកើនឡើងជាលំដាប់ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រើនបានរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះឥទ្ធិពលមួយនេះ ។
ហ្គេមអនឡាញគឺបានក្លាយទៅជាសកម្មភាពកម្សាន្តច្រើនបំផុតរបស់ក្មេងៗនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ យ៉ាងណាមិញ ក្មេងៗភាគច្រើនបានកាត់បន្ថយធ្វើសកម្មភាពក្រៅផ្ទះ ឬទៅលេងនៅខាងក្រៅច្រើន ដែលធ្វើឲ្យក្មេងៗចំណាយពេលភាគច្រើនរបស់ពួកគេលេងហ្គេមអនឡាញ។
ហ្គេមអនឡាញប្រាកដជាមានឥទ្ធិពលតិច និងច្រើនលើចិត្តរបស់កុមារទៅតាមការលេងរបស់ពួកគេ។ ក្មេងបានកាត់បន្ថយការសកម្មភាពផ្សេងៗ ឬគេចចេញពីឪពុកម្តាយ ឬមួយក៏អាចគេចចេញពីមជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅដើម្បីបានលេងហ្គេមរបស់ពួកគេ វាបានជះឥទ្ធិពលដល់ផ្លូវចិត្តកុមារផងដែរ។
យ៉ាងណាមិញ ហ្គេមខ្លះនាំឲ្យក្មេងមានអាកប្បកិរិយាឆេវឆាវ ខ្លះទៀតធ្វើឲ្យពួកគេមានគំនិតឆេវឆាវ ធ្លាក់ទឹកចិត្ត និងមិននិយាយស្ដី ការកម្សាន្តដែលមិនចេះគិត ធ្វើឲ្យក្មេងលេងច្រើនហួសហេតុ ភ្លេចបាយភ្លេចទឹក និងរចនាបែបស៊ិចស៊ីរំជើបរំជួលដល់ផ្លូវអារម្មណ៍កុមារ។
កុមារដែលលេងហ្គេមអាចនឹងបង្កជាហិង្សាបាន និងអាចមានអារម្មណ៍រំជើបរំជួលកើនឡើងនៃហ្គេមមួយចំនួន និងការថយចុះនៃសកម្មភាពខួរក្បាលដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង ម្ញូបភ្នែក និងបាត់បង់ការផ្ដោតអារម្មណ៍ជាដើម៕
នាពេលរដូវប្រាំងបានរសាត់បាត់ទៅ រដូវភ្លៀងធ្លាក់ក៏ចូលមកដល់ ហើយមនុស្ស ម្នាជាច្រើនដែលរស់នៅកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញបានកំពុងសម្រាន្តលក់លង់ក្នុងដំណេកយ៉ាងសុខស្រួលអមជាមួយនឹងសូរសម្លេងយ៉ាងពិរោះរណ្ដំនៃតំណក់ទឹកភ្លៀង។
ប៉ុន្តែសម្រាប់គ្រួសារអ្នកស្រីឈួន ពៅ ដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើង មានផ្ទះកម្ពស់ ២ម៉ែត្រពីដី ជាមួយនឹងដំបូល និងជញ្ជាំងប្រក់ពីស័ង្កសី ដែលពោរពេញទៅ ដោយច្រែះ និងមានបន្ទប់ក្រោមដី បែរជាមានភាពសោកសង្រេងរកនឹកអ្វីមិនចេញ ក្រៅពីបន់ស្រន់ឱ្យរដូវមួយនេះរលត់ទៅវិញឆាប់ៗ។
អ្នកស្រីឈួន ពៅ បាននិយាយទាំងអួលដើមកថា៖ «ពេលភ្លៀងឮសំឡេងខ្លាំងភ័យចង់ងាប់ហើយ។លិចក្រោមផ្ទះលិចពេលភ្លៀងម្ដងៗ ជូតឱ្យស្ងួតទៅនាំគ្នាគេង ធ្វើមិចយើងនៅហ្នឹងហើយ»។
ធ្វើដំណើរចេញពីរង្វង់មូលវត្តភ្នំ ប្រមាណជាង ២គីឡូម៉ែត្រតាមបណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើង ឆ្ពោះទៅកាន់ទិសបស្ចិមអគារពាណិជ្ជកម្មខ្ពស់ៗបាននឹងកំពុងរីកលូតលាស់ឡើងនៅតាមដងវិថី ក្រោមគម្រោងអភិវឌ្ឍតំបន់បឹងកក់ ប៉ុន្តែក្រឡែកភ្នែកមើលទៅកាន់ជុំវិញនោះ យើងនឹងឃើញសំណង់ផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋមានកម្ពស់ជាមធ្យម ២ម៉ែត្រពីដី ភាគច្រើនដំបូលប្រក់ដោយស័ង្កសីចាស់ៗ និងច្រែះកាន់ ហើយពលរដ្ឋរស់នៅទីនោះភាគច្រើន ជាអ្នកប្រកបរបររើសអេតចាយ រត់ម៉ូតូឌុប និងលក់ដូរជាដើម។
អ្នកស្រីឈួន ពៅ ជាអ្នកលក់ឥវ៉ាន់ចាប់ហួយតាមបណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើងក្នុងភូមិ ១៧ សង្កាត់បឹងកក់២ និងមានកូនស្រីចំនួន ពីរនាក់កំពុងសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យ បានមាន ប្រសាសន៍ថា អ្នកស្រីមិនចង់ចាកចេញទៅរស់នៅក្រៅរាជធានីភ្នំពេញ ដែលឆ្ងាយពី សាលាកូនស្រីកំពុងរៀនឡើយ។
ស្វាមីជាអ្នករត់ម៉ូតូឌុប និងមានផ្ទះទទឹង ៤ម៉ែត្រកន្លះ បណ្ដោយ៥ម៉ែត្រ រស់នៅតាម បណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើងតាំងពីដើមឆ្នាំ១៩៨០មក អ្នកស្រីពៅ និយាយថា ដោយសម្លឹងឃើញ ផ្ទះកំពុងរស់នៅ តាមជើងសសរមានកណ្ដៀរកកេរឡើងសុស និងដំបូល រួមទាំងជញ្ជាំង ប្រក់ស័ង្កសីដែលពោរពេញទៅដោយច្រែះ ហើយតែងប៉ើងចេញអំឡុងពេលមានភ្លៀងធ្លាក់ លាយឡំនឹងខ្យល់ម្ដងៗ ជុំរុញឱ្យអ្នកស្រី មានបំណងក្នុងការខ្ចីប្រាក់ពីធនាគារដើម្បី ជួសជុលផ្ទះឱ្យមាំទាំជាងនេះ ប៉ុន្តែអាជ្ញាធរមិនអនុញ្ញាតឡើយ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ព្រោះអីយើង១២ម៉ែត្រ[ក្នុងគម្រោងអភិវឌ្ឍ]ប្លង់ក៏គេអត់ធ្វើឱ្យ លុយធនាគារក៏គេអត់ឱ្យយកដែរ ធនាគារគេអត់ហ៊ានអោយទេ»។
ដោយរកប្រាក់កម្រៃបានត្រឹមចន្លោះពី៧ ទៅ៨ពាន់រៀលក្នុងមួយថ្ងៃ ស្រ្តីវ័យ ៥៤ឆ្នាំរូបនេះ បានទទូចស្នើសុំឱ្យមានសំណងសមរម្យណាមួយដែលអាចទទួលយក ដោយក្ដីសង្ឃឹមថានឹងមានជីវភាពប្រសើរជាងនេះនាពេលចាកចេញទៅរស់នៅកន្លែងថ្មី។
អ្នកស្រី និយាយថា៖ «ស្នើសុំដីនៅវត្តទួលអស់លោក ឬដីក្នុងខណ្ឌទួលគោក។ អត់បានដីសូមសំណងតាមទីផ្សារ»។
បើតាមប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅតាមបណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើង ក្នុងភូមិ១៧ សង្កាត់បឹងកក់២ ខណ្ឌទួលគោក រាជធានីភ្នំពេញ បានឱ្យដឹងថានៅ ចុងឆ្នាំ២០១៨ អាជ្ញាធរបានជូនដំណឹងទៅកាន់ពួកគេឱ្យត្រៀមខ្លួនកាត់ចិត្តក្នុងការចាកចេញពីទីលំនៅបច្ចុប្បន្ន ក្នុងរយៈពេលត្រឹម ១ខែខាងមុខ និងពុំមានការផ្ដល់សំណងណាមួយឡើយ ដោយលើកឡើងថា ដីនេះជាដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ហើយសាលាក្រុងមានគម្រោង ពង្រីកផ្លូវបេតុងចំនួន ១២ម៉ែត្រកន្លះអមតាមបណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើង និងអាងស្តុកទឹកខណ្ឌទួលគោក។
លោកកូវ សារ៉ុន ដែលជាតំណាងពលរដ្ឋក្នុងភូមិ១៧ បានមានប្រសាសន៍ថា ពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងភូមិនេះចំនួន ២៥គ្រួសារ ដែលរងផលប៉ះពាល់ពីគម្រោងអភិវឌ្ឍ បានស្នើសុំអាជ្ញាធរដោះដូរដីនៅក្រោយវត្តទួលសន្តិវ័ន្ត ហៅវត្តទួលអស់លោក ស្ថិតក្នុងភូមិក្រោលគោ សង្កាត់គីឡូម៉ែត្រលេខ៦ ខណ្ឌឫស្សីកែវ ឬដីក្នុងខណ្ឌទួលគោក ខណៈអាជ្ញាធរបានផ្ដល់ដីនៅតំបន់ 7NG នាខេត្តកណ្ដាល។
លោក សារ៉ុន បាននិយាយថា៖ «យើងអត់អាចនៅដល់ដី 7NG ៣០គីឡូពីភ្នំពេញ យើងអត់អាចឱ្យកូនមានលទ្ធភាពរៀននៅភ្នំពេញទេ»។
បើតាមលោកសារ៉ុន ប្រជាពលរដ្ឋបានដាក់ញតិ្តទៅសាលាក្រុងចំនួន ៧លើករួចមកហើយ ប៉ុន្តែនៅពុំទាន់មានដំណោះស្រាយណាមួយនៅឡើយ។
លោកបាននិយាយថា៖ «យើងមិនអាចមានលទ្ធភាពឱ្យកូនរៀនទេបើយើងនៅនោះ[តំបន់7NG]យើងមកជួលផ្ទះនៅភ្នំពេញដដែល ចឹងវាធ្វើឱ្យជីវភាពលំបាកដដែលទេ។ យើងមិន អាចចាកចេញពីទីក្រុងបានទេដោយសារតែកូនៗ ត្រូវការសិក្សា»។
បុរសរត់ម៉ូតូឌុបវ័យ ៤២ឆ្នាំ និងមានកូន៥នាក់ក្នុងបន្ទុករូបនេះ ផ្ទះជាប់ផ្លូវរថភ្លើង មានទទឹង៣ម៉ែត្រ និងបណ្ដោយ ៨ម៉ែត្រ លោកសារ៉ុន បាននិយាយថា ផ្ទះលោកនឹងត្រូវក្លាយជាចំណីផ្លូវតែម្ដងក្រោយការអភិវឌ្ឍ។
លោក បាននិយាយថា៖ «ផ្ទះខ្លះ៣ម៉ែត្រ ៤ម៉ែត្រ តូចធំ អត់ដូចគ្នាទេ សម្រាប់បងប្អូន មានផ្ទះវែងគេកាត់ហើយ ទទួលបានប្លង់។ តែសម្រាប់បងប្អូនមានផ្ទះខ្លីគេកាត់មិចកើត រង្វង់១២ម៉ែត្រកន្លះវាត្រូវអស់ហើយ កាត់អស់អត់ទទួលបានសំណងយើង កាត់ទទេៗ មិចកើត»។
លោកម៉េត មាសភក្ដី អ្នកនាំពាក្យសាលារាជធានីភ្នំពេញ បានបដិសេដសំណួរ ទាក់ទិនទៅនឹង ថាតើមានប្រជាពលរដ្ឋប៉ុន្មានគ្រួសារដែលរងផល ប៉ះពាល់ពីគម្រោង អភិវឌ្ឍបេតុងជាង១២ម៉ែត្រ និងអាងស្តុកទឹកខណ្ឌទួលគោកនេះ ហើយគម្រោងនេះនឹង ត្រូវចាប់ផ្ដើមអភិវឌ្ឍនៅពេលណា?
លោក មាសភក្ដី បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំអត់ទាន់ជូនដំណឹងបានទេ ខ្ញុំអត់ដឹងដែរ»។
ទោះជាយ៉ាងណា គម្រោងអភិវឌ្ឍពង្រីកផ្លូវបេតុងនិងអាងស្តុកទុកទឹក ត្រូវបានគេដឹងថា មានសហគមន៍ចំនួន៤ដែលរងផលប៉ះពាល់រួមមាន សហគមន៍អភិវឌ្ឍន៍ថ្មី សហគមន៍ភូមិ១៧ សហគមន៍ភូមិ២៣ ស្ថិតក្នុងខណ្ឌទួលគោក និងសហគមន៍ភូមិ២ ក្នុងខណ្ឌដូនពេញ។
អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋបាលរាជធានីភ្នំពេញ បានឱ្យដឹងទៀតថា អាជ្ញាធរពុំមានលទ្ធភាពក្នុងការ ផ្ដល់សំណងលើសពីអ្វីដែលបានជំរាបជូនឡើយ ហើយនេះក៏ដោយសារតែប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងនោះរស់នៅលើដីសាធារណរបស់រដ្ឋផងដែរ។
លោកមាស ភក្ដី បាននិយាយថា៖ «កាលដែលយើងមានគោលនយោបាយជូនគាត់ គឺដោយសារយើងចង់ឱ្យគាត់មានកម្មសិទ្ធិខ្លួនឯងស្របច្បាប់។ កម្មសិទ្ធិដែលជាទីតាំង ដីយើង[7NG]ដោះស្រាយជូនគាត់។ មានជាដីស្របច្បាប់គាត់អាចមានសិទ្ធិសាងសង់ សំណង់ស្របច្បាប់ ធ្វើអីៗស្របតាមបទដ្ឋានផ្សេងៗដែលគាត់ចង់ធ្វើ»។
ក្នុងឱកាស «ទិវាសិទ្ធិលំនៅឋានពិភពលោកឆ្នាំ២០២១» ក្រុមសហគមន៍ក្រីក្រនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដូចជា បណ្ដាញផ្លូវរថភ្លើង បណ្ដាញប្រឡាយ បណ្ដាញបឹង និងបណ្ដាញផ្សេងទៀត កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែតុលានេះ បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមមួយ ដោយស្នើដល់រដ្ឋាភិបាលនិងរដ្ឋបាលរាជធានីភ្នំពេញ ត្រូវពន្លឿនការអភិវឌ្ឍនិងផ្តល់ដំណោះស្រាយជូនពួកគេឱ្យបានឆាប់ ខណៈពួកគេរកអន្តរាគមន៍ឱ្យដោះស្រាយជាច្រើនឆ្នាំ ប៉ុន្តែមិនមានលទ្ធផល។
លោកអំ សំអាត នាយករងទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ បានថ្លែងថាអាជ្ញាធរគួររកទីតាំងដីដែលដោះដូរនៅជិតជាងតំបន់7NG ក្នុងខេត្តកណ្ដាល ដើម្បីឱ្យ ប្រជាពលរដ្ឋអាចទទួលបាន។ លោកមានក្ដីបារម្ភថា ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាម បណ្ដោយផ្លូវរថភ្លើងគ្មានប្លង់កម្មសិទ្ធិនេះ អាចនឹងរងនូវការបណ្ដេញចេញដោយបង្ខំ ប្រសិនបើនៅតែពុំអាចស្វែងរកដំណោះស្រាយបាន មុនពេលគម្រោងចាប់ផ្ដើមអភិវឌ្ឍ។
លោកអំ សំអាត៖ «ចុងបញ្ចប់គឺការបណ្ដេញចេញ ទីតាំងផ្សេងដែលរងផលប៉ះពាល់ ពីការអភិវឌ្ឍគឺរងការបណ្ដេញចេញចឹង អ្នកដែលអត់មានបណ្ណកម្មសិទ្ធិ។ វាបង្ហាញពី សកម្មមួយដែលបង្ហាញពីការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្សទៀត»។
កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១នេះ អង្គការលីកាដូ បានចេញផ្សាយ របាយការណ៍មួយថា រយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយ ក្នុងអំឡុងពេលរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សមួយនេះ បានរកឃើញ ប្រជាពលរដ្ឋជាង៥០០០ គ្រួសារ រងនូវការរំលោភបំពានដីធ្លី និងលំនៅដ្ឋាន។
របាយការណ៍ដដែលបន្តថា សមាជិកសហគមន៍ និងសកម្មជនដីធ្លី ចំនួន ២១នាក់ ត្រូវបានឃាត់ខ្លួន ក្នុងនោះមាន ១០នាក់កំពុងជាប់ពន្ធនាគារផងដែរ។
សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលរងផលប៉ះពាល់ពីគម្រោងអភិវឌ្ឍ មានក្ដីកង្វល់ថា ការផ្លាស់ប្ដូរទី លំនៅដែលឆ្ងាយពីរាជធានីភ្នំពេញ ជាកត្តាប្រឈមមួយក្នុងការប្រកបរបរ ចិញ្ចឹមជីវិត របស់ពួកគេ។
អ្នកស្រីឈួន ពៅ ៖ «ពួកខ្ញុំសំណូមពរថាអត់ទៅនុងទេបើយើងទៅឱ្យបានជីវភាពធូរធា។ មិនធូរធាវាទៅជាយ៉ាប់យ៉ឺនវិញឱ្យទៅនៅយ៉ាងមិចដោះដូរគ្នាពីយ៉ាប់ទៅធូរធាតិច មិនធូរធាទៅជាយ៉ាប់លើសដើម»៕
កម្ពុជាប្រកាសរកឃើញករណីវិជ្ជមានកូវីដ១៩ បម្លែងខ្លួនថ្មី «អូមីក្រុង» លើកដំបូងបង្អស់លើអ្នកដំណើរជនជាតិខ្មែរម្នាក់ដែលទើបធ្វើដំណើរមកពីប្រទេសហ្គាណា នៅប៉ែកទ្វីបអាហ្វ្រិកខាងលិច កាលពីយប់ថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ។
យោងតាមសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានរបស់ក្រសួងសុខាភិបាលចេញផ្សាយនៅយប់ថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ បានឱ្យដឹងថា ក្រសួងបានរកឃើញករណីវិជ្ជមានកូវីដ១៩ បម្លែងខ្លួនថ្មីឈ្មោះ «អូមីក្រុង» លើអ្នកដំណើរជនជាតិខ្មែរម្នាក់ដែលជាស្ត្រីមានវ័យ ២៣ឆ្នាំ ដែលទើបធ្វើដំណើរចាកចេញពីប្រទេសហ្គាណា ហើយមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី១២ ធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ដោយលទ្ធផលវិជ្ជមានកូវីដ១៩ ប្រភេទ «អូមីក្រុង» លើអ្នកដំណើររូបនេះ គឺបញ្ជាក់ពីវិទ្យាស្ថានប៉ាស្ទ័រកម្ពុជានៅក្នុងថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ។
សេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានដដែលបានបន្តថា៖ «ស្ត្រីរូបនេះមានផ្ទៃពោះចំនួន១៥សប្តាហ៍ រួចបានធ្វើដំណើរតាមជើងហោះហើរពីប្រទេសហ្គាណា(អាហ្វ្រិកខាងលិច) ឆ្លងកាត់តាមឌូបៃ រួចបន្តជើងហោះហើរនៅព្រលានយន្តហោះទីក្រុងបាងកកនៃប្រទេសថៃ(ដោយរងចាំជើងហោះហើរចំនួន ១៤ម៉ោង) ទើបបន្តដំណើរមកដល់ប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១» ។
ក្រសួងសុខាភិបាលបន្ថែមថា អ្នកជំងឺខាងលើមានអាសយដ្ឋានស្នាក់នៅឃុំតាបុក ស្រុកបាវិត ខេត្តស្វាយរៀង ដែលនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ កំពុងសម្រាកព្យាបាលនៅមជ្ឈមណ្ឌលជាតិកំចាត់រោគរបេង និងហង់សិន នៅរាជធានីភ្នំពេញ ។
ក្រសួងសុខាភិបាលតាមរយៈសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានដដែល បានអំពាវនាវដល់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបឱ្យមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ ដោយបន្តអនុវត្តវិធានការសុខាភិបាល ជាពិសេសវិធានការ «៣កុំ និង៣ការពារ» ឱ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន ព្រមទាំងចូលរួមចាក់វ៉ាក់សាំង (ថ្នាំបង្ការ) កូវីដ១៩ ឱ្យបានគ្រប់ៗគ្នាដើម្បីទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនូវជំងឺកូវីដ១៩ ។
នេះជាករណីលើកដំបូងបង្អស់ដែលកម្ពុជាបានរកឃើញ កូវីដ១៩ បម្លែងខ្លួនថ្មីអូមីក្រុង ហើយមកដល់សព្វថ្ងៃ កម្ពុជាបានរកឃើញករណីវិជ្ជមានកូវីដ១៩ សរុបចំនួន ១២០,៣៨២ករណី ដែលក្នុងនោះ មានករណីស្លាប់ចំនួន ២,៩៩២ករណី និងមានអ្នកជាសះស្បើយចំនួន ១១៦,៧៣៤ករណី។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់ពីក្រសួងសុខាភិបាលគិតត្រឹមថ្ងៃទី១៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១។
គួររំលឹកផងដែរថា កម្ពុជាធ្លាប់បានប្រកាសហាមឃាត់អ្នកដំណើរពីប្រទេសចំនួន១០ នៅទ្វីបអាហ្វ្រិកកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ ហើយសម្រេចលុបចោលការហាមឃាត់នេះវិញនៅថ្ងៃទី០៥ ធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមប្រទេសទាំង១០ នោះ មិនមានប្រទេសហ្គាណាឡើយ៕
Newsroom Cambodia បានសម្ភាសន៍អ្នកស្រី សាក់ កន្និកា មន្រ្តីតស៊ូមតិផ្នែកសិល្បៈនៃអង្គការកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍យុវជនហៅកាត់ថា YRDP។ អ្នកស្រីបានផ្ដល់បទសម្ភាសដល់សិក្ខាកាម Newsroom Cambodia លោក ស៊ុន លួត អំពីការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជា។
Q: ជម្រាបសួរអ្នកស្រី,
A: ចា៎! ជម្រាបសួរ។
Q: ខ្ញុំសូមសួរអ្នកស្រីថា តើអ្វីទៅជាប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ?
A: សម្រាប់ខ្ញុំ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយបើហៅជាភាសាអង់គ្លេស (Media) គឺជាច្រក ឬកម្មវិធីផ្សេងៗនៃពត៌មាន កម្មវិធីកម្សាន្ដ ការធ្វើទីផ្សារ ឬមាតិកាផ្សេងៗទៀតត្រូវបានចែកចាយ ដូចជាទស្សនាវដ្ដី កាសែត និងផ្ទាំងបដាជាដើម ដោយសារតែសម័យទំនើបប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ បានផ្លាស់ប្ដូរពីវិទ្យុ និងទូរទស្សន៍មកលើ អ៊ីនធឺណិត ឬប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដូចជាហ្វេសប៊ុកដើម្បីចែកចាយគំនិតផ្សេង។
Q: អ្នកស្រី តើអ្នកប្រើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមានប៉ុន្មានភាគរយដែរ?
A: តាមការសិក្សាកន្លងមក អ្នកប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាមានប្រមាណជា៩០% នៃអ្នកប្រើទាំងក្មេងជំទង់ និងវ័យចំណាស់។
Q: អ្នកស្រីតើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមវាមានលក្ខណ: ដូចគ្នាឬក៏ខុសគ្នាដែរ?
A: បើនិយាយអំពីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ឬប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមវាខុសគ្នា។ សម្រាប់អ្វីដែលខ្ញុំមើលឃើញ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយគឺសំដៅទៅលើការទាក់ទងជាមួយនឹងហ្វេសប៊ុក ទូរទស្សន៍ ឬវិទ្យុ ឬក៏កម្មវិធីផ្សព្វផ្សាយមួយចំនួន។ ប៉ុន្ដែបើនិយាយពីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម ខ្ញុំមើលឃើញថាវាជាប្រភេទវែបសាយមួយចំនួន ឬក៏កម្មវិធីដែលធ្វើឱ្យយើងបង្កើតមាតិការ ឬក៏កម្មវិធីអីសម្រាប់ធ្វើការចែករំលែកព័ត៌មាន ឬក៏ចំណេះដឹង និងទស្សន:អីផ្សេងជាដើម។ នេះជាការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ។
Q: តើអ្នកស្រីយល់យ៉ាងណាដែរចំពោះការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជា?
A: សម្រាប់ការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំចំពោះប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ យើងមើលឃើញថាហាក់បីដូចជាមានសក្កានុពល ឬក៏មានឥទ្ធិពលខ្លាំងទៅលើប្រជាពលរដ្ឋ ឬយុវជននៅកម្ពុជា ដោយសារតែបរិបទនៃជំងឺកូវីដ-១៩ផងនោះ មិនថាទាំងការរៀន និងការទំនាក់ទំនងការងារ ភាគច្រើនគឺប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងសង្គមជាចម្បង។
Q: អ្នកស្រីគិតថាប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាមានភាពល្អប្រសើរហើយឬនៅ?
A: បើនិយាយអំពីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាខ្ញុំមើលឃើញថានៅមិនទាន់មានលក្ខណៈល្អប្រសើរនៅឡើយទេ ព្រោះការដើរឱ្យទាន់ភាពជឿនលឿននៃបច្ចេកវិទ្យា ឬក៏ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក្នុងសង្គមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជារបស់យើងនៅមានកម្រិត ជាពិសេសគឺខ្វះខាតទាក់ទងនៃក្រមសីលធម៌នៃការប្រើប្រាស់ពិត។
Q: តើលោកស្រីគិតមកដល់បច្ចុប្បន្នការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមានផលប៉ះពាល់ដល់យុវជនខ្លាំងដែរទេ?
A: ពិតណាស់ទាក់ទងជាមួយនឹងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនាពេលបច្ចុប្បន្ន វាពិតជាមានផលប៉ះពាល់ខ្លាំងមែនទែនសម្រាប់យុវជន។ យើងមើលឃើញថានៅលើបណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមមានការចែករំលែកគ្រប់រូបភាព មិនថាទាំងចំណេះដឹង មិនថាជាការបំពុល តាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយផលិតផល ការចែករំលែករូបភាពអាសអាភាស ក៏ដូចជាសារមួយចំនួនដែលពោរពេញទៅដោយហិង្សារផងដែរ។ ការសាបព្រួសនូវព័ត៌មានដែលមិនពិត ក៏ជាការរួមចំណែកបង្កឱ្យមានភាពវិលវល់ក្នុងការទទួលយកនូវចំណេះដឹងដែលមានភាពមិនប្រាកដប្រជា ឬក៏ភាពមិនត្រឹមត្រូវសម្រាប់ខ្លួនគាត់។
ពេលខ្លះយុវជនពិបាកនូវក្នុងការបែងចែកថា តើព័ត៌មានមួយណាដែលត្រឹមត្រូវ ឬមិនត្រឹមត្រូវសម្រាប់ពួកគាត់យកជាអំណេះអំណាង ឬក៏ទុកចិត្តបាន ហើយស្ថានភាពមួយវិញទៀត ការបំពុលតាមរយៈរូបភាពអវិជ្ជមាន និងសារហិង្សារ ឬក៏រូបភាពអាសអាភាសមួយចំនួនបានធ្វើឱ្យយុវជនក្លាយទៅជាក្រុមមួយដែលវង្វេងជាមួយនឹងភាពភ្លើតភ្លើន និងការសប្បាយអត់សូវខ្វល់ពីប្រទេសជាតិ ឬក៏ដូចជាប្រយោជន៍រួមសម្រាប់សង្គមខ្លួនឯង ហើយយើងឃើញថាផលទាំងអស់នោះដែលកើតឡើងតាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមដែលកំពុងតែមានឥទ្ធិពលនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
Q: សម្រាប់លោកស្រីផ្ទាល់ តើមានយន្ដការបែបណាខ្លះដើម្បីកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់នៃការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមនេះ?
A: សម្រាប់ខ្ញុំយល់ឃើញថា ដើម្បីកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់នៃការប្រើប្រាស់នូវប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមនេះ ត្រូវមានការចូលរួមចំណែកគ្រប់គ្នា ជាពិសេសភាគីដែលពាក់ព័ន្ធជាអាទិ៍យើងឃើញថា មានក្រសួងព័ត៌មាន ក្រុមអ្នកសារព័ត៍មាន ឬក៏ស្ថាប័នសារព័ត៌មានដែលធ្វើការទាក់ទងជាមួយវិស័យសារព័ត៌មាន គួរចូលរួមនូវការបណ្ដុះនៃក្រមសីលធម៌វិជ្ជាជីវៈទៅកាន់អ្នកសារព័ត៌មានអ្នកផ្សព្វផ្សាយ។
អ្នកប្រើប្រាស់ក្នុងនោះក៏ត្រូវតែរួមចំណែកការគ្រប់គ្រងទៅលើការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមដែលចែករំលែកនូវព័ត៌មានមិនពិត ឬក៏រូបភាពដែលប៉ះពាល់ទៅដល់ក្រមសីលធម៌ និងវិជ្ជាជីវៈ ឬក៏ប៉ះពាល់ទៅដល់សតិរបស់យុវជន ឬកុមារនោះគួរតែមានការអន្ដរាគមន៍ទៅបញ្ហាទាំងអស់នេះ។
បើនិយាយអំពីតួនាទីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋវិញ ក្នុងនាមយើងជាយុវជន ឬក៏ក្នុងនាមយើងជាពលរដ្ឋសកម្ម គប្បីឱ្យដឹងឱ្យស្គាល់តើអ្វីទៅជាព័ត៌មានពិត ឬព័ត៌មានមិនពិត ហើយជៀសវាងនូវក្នុងការដែរចែករំលែកនូវព័ត៌មានដែលមិនពិតតៗគ្នា ឬក៏ព័ត៌មានដែលមានបង្កប់នូវរូបភាពហិង្សា ព្រោះវាបានជះឥទ្ធិពលដល់មិត្តរបស់យើងក្នុងសង្គមនៅពេលដែលគាត់បានឃើញរូបភាពទាំងអស់នោះ វាដក់ជាប់នូវរូបភាពហិង្សា និងចំណេះដែលមិនពិតហ្នឹងទៅកាន់ពួកគាត់។
Q: លោកស្រីមានអនុសាសន៍អ្វីដើម្បីឱ្យប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាមានភាពប្រសើរឡើង?
A: សម្រាប់ខ្ញុំ ដើម្បីឱ្យប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាមានភាពល្អប្រសើរឡើងវិញ ទីមួយត្រូវចេញពីខ្លួនយើងម្នាក់ៗ ត្រូវចេះប្រើប្រាស់ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ កុំចេះតែបង្ហោះរូបភាពណាមួយដែលមិនល្អ ឬព័ត៌មានណាដែលមិនពិតចេញទៅតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទេ។ យើងត្រូវបង្ហោះពាក់ព័ន្ធទៅនឹងចំណេះដឹងល្អៗពាក់ព័ន្ធទៅនឹងសង្គមជាតិ មួយទៀតខ្ញុំគិតថា គឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងច្បាប់ ប្រសិនបើបុគ្គលណាមួយដែលប្រើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយធ្វើឱ្យបំពុលសង្គម ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់។ នេះជាគំនិតខ្ញុំ។
Q: បាទ! អគុណអ្នកស្រីកន្និកា។
A: ចា៎! អរគុណ៕
យ៉ាងហោចណាស់សកម្មជនអង្គការមាតាធម្មជាតិចំនួន៥រូប កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារចន្លោះពី១៨ខែ ទៅ២០ខែ និងពិន័យជាប្រាក់ចំនួន៤លាន ពីបទញុះញង់ និងសមគំនិតទាក់ទងនឹងរឿងបរិស្ថាន។
ក្រោយចេញពីពន្ធធនាគារ សកម្មជនអង្គការមាតាធម្មជាតិនៅកម្ពុជាត្រូវបានអង្គការអន្តរជាតិ Front Line Defender ប្រកាសផ្តល់ពានរង្វាន់ជូន ជាពានរង្វាន់សម្រាប់អ្នកការពារជួរមុខប្រចាំឆ្នាំ២០២១ កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ កន្លងទៅនៅឯសន្និសីទសារព័ត៌មានក្នុងទីក្រុង Dubline ប្រទេសអៀរឡង់ ។
លោក សំបាន ច័ន្ទដារ៉ា សិក្ខាកាមសារព័ត៌មានរបស់ Newsroom Cambodia បានសម្ភាសន៍កញ្ញា ឡុង គន្ធា សកម្មជនមួយរូបរបស់អង្គការមាតាធម្មជាតិកម្ពុជា ពីដំណើររឿងនៃការចូលរួមការងារជាសកម្មជនបរិស្ថាន ព្រមទាំងការប្រឈមនានាជាមួយសកម្មភាពការពារបរិស្ថានកន្លងទៅ។
ខាងក្រោមនេះជាបទសម្ភាសន៍រវាងលោកសំបាន ច័ន្ទដារ៉ា និងកញ្ញាឡុង គន្ធា៖
ច័ន្ទដារ៉ា៖ ជម្រាបសួរ! កញ្ញា ឡុងគន្ធា
គន្ធា៖ ចាស៎ ជម្រាបសួរ!
ច័ន្ទដារ៉ា៖ ហេតុអ្វីកញ្ញាសម្រេចចិត្តចូលរួមសកម្មភាពជាសកម្មជនបរិស្ថាន?
គន្ធា៖ បានជាខ្ញុំចូលរួមសកម្មភាពជាសកម្មជនបរិស្ថានដោយសារដំបូង ខ្ញុំស្រឡាញ់បរិស្ថាន ខ្ញុំចូលចិត្តដើរកំសាន្តតាមព្រៃ តាមសមុទ្រ បន្ទាប់មកខ្ញុំបានឃើញការបំផ្លិចបំផ្លាញធនធានអស់ហ្នឹង ដែលជាពិសេស អ្វីដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំរឹតចូលរួមនោះ គឺការបានទៅដល់សហគមន៍កោះស្រឡៅ និងព្រៃព្រះរកាដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំផ្លាស់ប្តូរផ្នត់គំនិតខ្លាំងមែនទែន។ ខ្ញុំទៅដល់ ខ្ញុំឃើញសម្បូរមនុស្សវ័យចាស់ដែលមិនសូវមានកម្រិតវប្បធម៌ខ្ពស់ តែពួកគាត់ខំប្រឹងណាស់ដើម្បីការពារព្រៃឈើ ខណៈយើងវិញជាយុវជនមានទាំងកម្លាំងកាយ និងប្រាជ្ញា តែពួកយើងបែរជាមិនបានចូលរួមជាមួយពួកគាត់ទេ។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ខ្មាសពួកគាត់ណាស់ បានជាចង់ចូលរួមការពារធនធានធម្មជាតិ ។
មួយវិញទៀត ខ្ញុំឃើញលោកអាឡិចដែលជាជនជាតិបរទេស តែបែរជាគាត់មកជួយការពារធនធានធម្មជាតិរបស់យើង ខណៈពួកយើងជាម្ចាស់ប្រទេសមិនបានចូលរួមការពារធនធានរបស់ខ្លួនឯង ជារឿងគួរឱ្យខ្មាសពួកគាត់ណាស់ បានជាខ្ញុំចូលរួមការពារធនធានធម្មជាតិសម្រាប់អ្នកជំនាន់ក្រោយ កុំឱ្យអ្នកជំនាន់ក្រោយបន្ទោសយើងជាអ្នកជំនាន់នេះមិនបានគិតគូរពីធនធានធម្មជាតិ ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ កញ្ញាស្រឡាញ់បរិស្ថាន និងបានគិតចូលរួមសកម្មភាពការពារបរិស្ថាន ហេតុអ្វីជ្រើសរើសចូលរួមនឹងអង្គការមាតាធម្មជាតិ (Mother Nature) មិនជ្រើសរើសស្ថាប័នផ្សេង?
គន្ធា៖ ដោយសារកាលនោះខ្ញុំចូលចិត្តមើលវីដេអូរបស់អង្គការមាតាធម្មជាតិ ខ្ញុំចាំបានថា ជាវីដេអូដែលសកម្មជនរបស់មាតាធម្មជាតិប៉ុន្មានរូបកប់ក្នុងខ្សាច់ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាអស្ចារ្យ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាចូលចិត្តសកម្មភាពអ្វីដែលពួកគាត់ធ្វើ ហើយខ្ញុំក៏បានស្គាល់ពួកគាត់ បន្ទាប់មកបានសុំថតវីដេអូជាមួយពួកគាត់ ដែលវីដេអូរបស់ខ្ញុំស្តីអំពីការបង្ហូរទឹកកខ្វក់របស់កាស៊ីណូមួយចូលក្នុងឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះរ៉ុងសន្លឹម។ បន្ទាប់ពីខ្ញុំបានសាកល្បងថតរួចមក ខ្ញុំគិតថាអាចបន្តទៅមុខទៀតបាន ពួកគាត់បានផ្តល់ឱ្យយើងធ្វើនូវអ្វីដែលយើងស្រឡាញ់ ហើយចូលរួមជាមួយពួកគាត់ចាប់ពីពេលហ្នឹងឯង ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ ក្នុងតួនាទីកញ្ញាជាសកម្មជនបរិស្ថាន តើកន្លងមកសម្រេចអ្វីបានខ្លះសម្រាប់សង្គម និងសម្រាប់បរិស្ថាន?
គន្ធា៖ កន្លងមកអ្វីដែលខ្ញុំធ្វើមិនសូវទទួលបានអ្វីច្រើនទេ វាតិចតួចណាស់ ខ្ញុំចេះតែគិតថាស្តាយ ហេតុអ្វីខ្ញុំទើបតែចាប់ផ្តើម យូរហើយខ្ញុំទើបចាប់ផ្តើម។ កន្លងមក ខ្ញុំបានចូលរួមចំណែកការពារបរិស្ថាន ធនធានធម្មជាតិ ដូចនៅកំពង់សោម កាលពីដំបូងមានបញ្ហាច្រើនមែនទែន ពេលដែលពួកយើងមិនទាន់ទៅដល់ ទាំងបញ្ហាសំរាម រឿងទឹកលូចូលសមុទ្រ ការសង់អាគាររំលោភឆ្នេរផង។ តែឥឡូវយើងឃើញថា កំពង់សោមមានការផ្លាស់ប្តូរ យើងចាំបានថា កាលពី២០១៧ ទៅ២០១៩ សមុទ្រប្រែពណ៌ពីខៀវទៅកខ្វក់ តែឥឡូវយើងឃើញមានការផ្លាស់ប្តូរមុខមាត់ថ្មី ។
មួយទៀតយើងធ្លាប់ទៅបំបួសដើមឈើខណៈគេកំពុងសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថ្មីហ្នឹង គេចាប់ផ្តើមកាប់ដើមឈើ តែពេលយើងធ្វើយុទ្ធនាការបំបួសដើមឈើ ឥឡូវគេទុកដើមឈើដែលយើងបំបួសហ្នឹង។ យើងមើលឃើញមានការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ ពួកគាត់ផ្តើមរក្សាដើមឈើ ចំណែកអាគារដែលសាងសង់រំលោភឆ្នេរកោះរ៉ុងសន្លឹមហ្នឹង ក៏មានការរុះរើ។ យ៉ាងហោចណាស់ យើងសប្បាយចិត្តនឹងសមិទ្ធផលដែលយើងបានធ្វើកន្លងមក យើងសប្បាយចិត្តនៅពេលឃើញយុវជនងាកចាប់អារម្មណ៍ចូលរួមការពារធនធានធម្មជាតិ ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ តើកញ្ញាប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាអ្វីខ្លះ ក្នុងនាមជាសកម្មជនបរិស្ថានជាមួយអង្គការមាតាធម្មជាតិ កន្លងមកនេះ?
គន្ធា៖ កន្លងមក សកម្មភាពយើងបានប៉ះពាល់ដល់អ្នកមានអំណាច បុគ្គលមួយចំនួនដែលបានផលប្រយោជន៍ពីការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ កាលខ្ញុំចេញវីដេអូពីបញ្ហានៅកោះរ៉ុងសន្លឹមហ្នឹង ខ្ញុំធ្លាប់ត្រូវបានម្ចាស់ទីតាំងហ្នឹងគំរាមប្តឹង ដោយគេសំអាងថាពួកយើងយកទីតាំងគេសម្រាប់វាយប្រហារថ្នាក់ដឹកនាំខេត្ត។ មុនមានការចាប់ខ្លួន ធ្លាប់មានអាជ្ញាធរទៅរករឿងខ្ញុំដល់ផ្ទះ រករឿងអ្នកផ្ទះ ។
រហូតដល់មានការចាប់ខ្លួន នៅពេលពួកយើងមានគម្រោងដង្ហែរទៅផ្ទះសម្តេច(លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន) ដើម្បីសុំជួបសម្តេចជជែកពីផលប៉ះពាល់នៃការលុបបឹងតាមោកអីហ្នឹង។ គេចាប់ខ្លួនពួកខ្ញុំដោយមិនបានប្រាប់ពីបទចោទប្រកាន់ឡើយ រហូតដល់ពេលព្រះរាជអាជ្ញាសាកសួរទើបពួកខ្ញុំបានដឹង។ ពេលពួកខ្ញុំបានជាប់ពន្ធធនាគារបានជិតមួយឆ្នាំ តុលាការបានដាក់បទចោទប្រកាន់ពួកខ្ញុំមួយបន្ថែមទៀត ពីបទរួមគំនិតក្បត់ ខណៈខ្ញុំនៅក្នុងពន្ធធនាគារ។
ទោះបីខ្ញុំចេញពីពន្ធធនាគារក្តី ប៉ុន្តែខ្ញុំបីដូចគេវាស់ដីឱ្យដើរ យើងធ្វើអ្វីនៅក្រោមការតាមដាន ក្រោមគំនាប។ ទាក់ទងនឹងគ្រួសារ ពួកគាត់តែងបារម្ភលើសុវត្ថិភាពខ្ញុំ ព្រោះការងារហ្នឹងប៉ះពាល់ដល់អ្នកធំ អ្នកមានអំណាច មុនដំបូងពួកគាត់ពិបាកទទួលយក តែនៅពេលខ្ញុំពន្យល់ពួកគាត់ ពួកគាត់ក៏យល់ព្រមឱ្យខ្ញុំធ្វើ គ្រាន់តែឱ្យខ្ញុំប្រយ័ត្នខ្លួន គាត់មិនជាហាមឃាត់នោះទេ។ សម្រាប់មិត្តភាព មិត្តភក្តិខ្លះនៅតែរាប់អានយើង ហើយអ្នកខ្លះទៀតមិនជាចង់រាប់អានយើងដូចគេមិនចង់ពាក់ព័ន្ធជាមួយយើងទេ ។ ខ្ញុំភ្ញាក់ផ្អើល នៅពេលខ្ញុំចេញពីពន្ធធនាគារ អ្នកភូមិស្រុកភាគច្រើន គេសាទរ គេស្រឡាញ់អ្វីដែលយើងធ្វើ ហើយអ្នកខ្លះទៀតក៏មិនពេញចិត្តបន្ទោសឪពុកម្តាយខ្ញុំថា ខ្ញុំមានការងារល្អត្រឹមត្រូវជាគ្រូបង្រៀនដែរ ម៉េចបណ្តោយឱ្យខ្ញុំទៅធ្វើរឿងឱ្យជាប់គុកជាប់អីអ៊ីច៊ឹង ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ កញ្ញាដឹងស្រាប់ហើយថា សម្មភាពរបស់កញ្ញា ធ្វើឱ្យមានការទាស់ទែងនឹងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ឬពេលខ្លះរងការគំរាមកំហែងពីអ្នកមានអំណាចមួយចំនួនផងដែរ ចុះហេតុអ្វីបានជាកញ្ញានៅតែបន្តធ្វើជាសកម្មជនបរិស្ថាន មិនបោះបង់?
គន្ធា៖ មុននឹងសម្រេចចូលរួមជាមួយអង្គការមាតាធម្មជាតិ ពួកយើងដឹងច្បាស់ហើយ តែខ្ញុំបានត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេច ខ្ញុំចាំបានសម្តីរបស់លោកគ្រូកែម ឡី គាត់និយាយថា នៅពេលគាត់វិភាគ គាត់ដឹងថានឹងត្រូវជាប់ពន្ធធនាគារ អាចរត់ចោលស្រុក ឬក៏ត្រូវបាត់បង់ជីវិត តែខ្ញុំនៅតែធ្វើវាព្រោះស្រឡាញ់ យើងត្រូវតែពុះពារគ្រប់បែបយ៉ាង ព្រោះស្រឡាញ់មិនគ្រាន់តែជាសម្តីទេ តែត្រូវស្តែងជាសកម្មភាព ។
មួយវិញទៀត សកម្មភាពរបស់មាតាធម្មជាតិ មិនបានធ្វើរឿងខុសច្បាប់ទេ អ្វីដែលមាតាធម្មជាតិធ្វើគឺត្រូវតាមច្បាប់ ហើយមានគោលបំណងការពារបរិស្ថាននិងធនធានធម្មជាតិ គ្មានចេតនាផ្សេងដោយការចោទប្រកាន់របស់តុលារការកន្លងមកនោះទេ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ តើជីវិតនៅក្នុងពន្ធធនាគាររបស់កញ្ញាមានដំណើរបែបណាដែរ?
គន្ធា៖ រយៈពេលនៅក្នុងពន្ធធនាគាររយៈពេល ១៤ខែ និង៦ថ្ងៃ ជីវិតនៅក្នុងពន្ធធនាគារដំបូងគឺពិបាកដែរដោយសារយើងមិនទាន់ស៊ាំនឹងបរិយាកាស ជាមួយការរស់នៅជុំមនុស្សច្រើន ប្រើបន្ទប់ទឹករួម ជាដើមហ្នឹង យើងធ្លាប់ជាមនុស្សដែលឯករាជ្យ ធ្លាប់មានសេរីភាពដើរហើរ ដល់ពេលយើងនៅតែមួយកន្លែង ដំបូងគឺវាពិបាក ជាពិសេសផ្នែកផ្លូវចិត្ត ។
នៅក្នុងពន្ធធនាគារ យើងមិនអាចមានទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមគ្រួសារ មិត្តភក្តិបាន ហើយជាពិសេសទៀតនោះគឺ យើងត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ដោយអយុត្តិធម៌ ត្រូវរស់នៅជាមួយភាពអយុត្តិធម៌ ខ្ញុំតែងតែគិតរហូត តើខ្ញុំបានធ្វើអ្វីខុស? គេចោទប្រកាន់ខ្ញុំ ទាំងដែលខ្ញុំរកកំហុសទាំងនោះមិនឃើញ ។ មន្ត្រីនៅក្នុងពន្ធធនាគារក៏ពួកគាត់ជួយសម្រួលដល់ខ្ញុំច្រើន ពួកគាត់មានការយោគយល់ ខ្ញុំមុនដំបូងពិបាកគេងដោយកន្លែងចង្អៀត ហើយខ្ញុំមានបញ្ហាដង្ហើមផង ហើយគេក៏ជួយសម្រួលឱ្យយើងបានកន្លែងទូលាយ ហើយគេក៏ជួយសម្រួលកុំមានការជក់បារីក្នុងបន្ទប់អីជាដើមដែរ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ ក្រោយចេញពន្ធធនាគារ កញ្ញានិងសមាជិកឯទៀត ក៏ត្រូវបានអង្គការអន្តរជាតិ Front Line Defender ផ្តល់ពានរង្វាន់ជូន ខណៈរដ្ឋាភិបាលវិញដាក់ទោសទណ្ឌ តើពេលនោះកញ្ញាមានអារម្មណ៍យ៉ាងណាដែរ?
គន្ធា៖ ពេលហ្នឹង អារម្មណ៍មានពីរ អារម្មណ៍មួយរំភើបមែនទែន ព្រោះអន្តរជាតិ គាត់បានមើលឃើញ គាត់ទទួលស្គាល់ថាសកម្មភាពខ្ញុំមិនខុសច្បាប់ដូចការចោទប្រកាន់របស់តុលាការ ឬរដ្ឋាភិបាលនោះទេ ហើយក៏អរគុណដែលពួកគាត់ផ្តល់ពានរង្វាន់នោះដល់ពួកយើង ពានរង្វាន់នោះមិនមែនសម្រាប់តែពួកយើងឡើយ តែសម្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់គ្នា យុវជន សកម្មជនទាំងឡាយ ដែលលះបង់ដើម្បីការពារបរិស្ថាន វាជាការលើកទឹកចិត្តឱ្យពួកយើងបន្តសកម្មភាពនេះបន្តទៀត ។
ចំណែកអារម្មណ៍មួយទៀត យើងមានការអាក់អន់ចិត្ត ហេតុអ្វីអន្តរជាតិមើលឃើញសម្មភាពយើងមិនខុសច្បាប់ទេ តែបែរជាតុលាការកម្ពុជាមិនលើកទឹកចិត្តយើងជាយុវជនចូលរួមការពារធនធានធម្មជាតិ ចូលរួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលដើម្បីការពារធនធានធម្មជាតិទេ បែរជាចោទប្រកាន់ថាសកម្មភាពយើងជារឿងខុសច្បាប់ទៅវិញ ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ មកដល់ពេលនេះ តើកញ្ញាមានបានគិតគូរហើយឬនៅ ថានៅបន្តសកម្មភាពការពារបរិស្ថាន ឬផ្លាស់ប្តូរគោលដៅ?
គន្ធា៖ ចំពោះខ្ញុំ ខ្ញុំនៅតែរក្សាគោលជំហររបស់ខ្លួនឯងនៅក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពខ្លួនឯងក្នុងការការពារបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិ ព្រោះខ្ញុំស្រឡាញ់ ខ្ញុំចង់ការពារ តែខ្ញុំអាចនឹងផ្លាស់ប្តូរយុទ្ធសាស្រ្ត ចំណែកចំពោះគោលដៅវិញមិនផ្លាស់ប្តូរទេ ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ តើកញ្ញាមានអ្វីជាសំណូមពរ?
គន្ធា៖ ពីរដ្ឋាភិបាល ខ្ញុំស្នើសុំកុំឱ្យរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកយុវជនការពារបរិស្ថាន ឬសិទ្ធិមនុស្សជាដើម ជាក្រុមប្រឆាំង គួរតែចូលរួមលើកទឹកចិត្តពួកគាត់ព្រោះសកម្មភាពពួកយើងជាការចូលរួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលដើម្បីកែលម្អចំណុចការខ្វះខាតមួយចំនួន ព្រោះពេលខ្លះរដ្ឋាភិបាលមានការងារច្រើន អ៊ីចឹងការងារមិនអាចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយឡើយ ហើយមានមន្ត្រីខ្លះអសកម្ម ជាដើម ដូចយើងមើលឃើញជាក់ស្តែងហើយដូចជាបញ្ហាព្រៃលិចទឹកជាដើមហ្នឹង ក៏មន្ត្រីខិលខូចជាអ្នកទន្ទ្រាន ។
ខ្ញុំសូមអំពាវនាវដល់តុលាការឱ្យទម្លាក់បទចោទប្រកាន់លើពួកខ្ញុំដែលជាសកម្មជនបរិស្ថាន ពួកខ្ញុំមិនបានធ្វើអ្វីប្រាសចាកច្បាប់ឡើយ ។ ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋ សូមឱ្យពួកគាត់ជាពិសេសយុវជនចូលរួមការពារបរិស្ថាន មិនមែនទាល់តែចេញមុខជាសកម្មជនឡើយ គ្រាន់តែចូលរួមកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ប្លាស្ទិច ចូលរួមស្រឡាញ់បរិស្ថាន ចូលរួមកាត់បន្ថយការប្រើយានយន្តសម្រាប់ចម្ងាយជិត ចូលរួមកាត់បន្ថយប្រើប្រាស់ទឹកភ្លើងដែលខ្ជះខ្ជាយជាដើមហ្នឹង ក៏បងប្អូនបានជួយដែរ ។
រឿងចូលរួមការពារបរិស្ថាន មិនមែនជារឿងខុសច្បាប់ទេ វាជារឿងរបស់យើងទាំងអស់គ្នា យើងត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវលើធនធានធម្មជាតិដើម្បីយើងទាំងអស់គ្នា និងកូនចៅជំនាន់ក្រោយ។
ច័ន្ទដារ៉ា៖ បាទ! សូមអរគុណគន្ធាសម្រាប់ការផ្តល់បទសម្ភាស។
គន្ធា៖ ចាស៎! អរគុណ៕
លោកប៉ា ចាន់រឿន ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា បាននិយាយថាប្រជាធិបតេយ្យគឺជាប្រព័ន្ធ ឬក៏របបនយោបាយដែលផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋជាធំមានអំណាចក្នុងដៃដើម្បីជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួន ហើយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនេះក៏បានធ្វើឱ្យកម្ពុជាផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចផែនការមកជាសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី បើកឱកាសឱ្យប្រទេសអាចរកស៊ីជួញដូរជាមួយប្រទេសផ្សេងៗផងដែរ។
ក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍ជាសំណួរ ចំលើយ (Q&A) ជាមួយលោកញឹក ឆន្នី សិក្ខាកាមនៃ Newsroom Cambodia លោកប៉ា ចាន់រឿនបានបន្តថាស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យបាន «ដាំក្បាលធ្លាក់ចុះគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ» ក្នុងមួយរយៈពេលចុងក្រោយនេះ ជាពិសេសមកលើវិស័យសារព័ត៍មាន។
លោកញឹក ឆន្នី៖ ជម្រាបសួរលោក ប៉ា ចាន់រឿន
លោកប៉ា ចាន់រឿន៖ បាទ ជម្រាបសួរ
លោកញឹក ឆន្នី៖ ជាដំបូងខ្ញុំសុំសួរលោកថា តើអ្វីទៅជាប្រជាធិបតេយ្យ?
ប៉ា ចាន់រឿន៖ ប្រជាធិបតេយ្យវាមាននិយមន័យច្រើនប៉ុន្តែបើយើងនិយាយជារួមថា ប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹងគឺសំដៅទៅលើប្រព័ន្ធ ឬក៏របបនយោបាយដែលផ្តល់សិទ្ធិអំណាចឱ្យប្រជាពលរដ្ឋជាធំអំណាចស្ថិតនៅក្នុងដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋៗរួមគ្នាជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួនទាំងតំណាងរាស្ត្រ និងតំណាងអ្នកដឹកនាំកំពូលដើម្បីយកមកធ្វើកិច្ចការងារចំពោះពួកគាត់ទាំងនៅក្នុងការសម្រេចចិត្តទាំងការអនុវត្ត និងការងារដទៃនៅក្នុងសង្គម យើងអាចសង្ខេបជារួមមកប្រជាធិបតេយ្យគឺជាប្រព័ន្ធនយោបាយដែលធ្វើដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋ និងជារបបនយោបាយដែលមានអ្នកដឹកនាំដែលជ្រើសតាងដោយប្រជាពលរដ្ឋផ្តល់តែម្តង ។
លោក ញឹក ឆន្នី៖ តើប្រជាធិបតេយ្យចូលមកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងតាំងពីពេលណា និងដោយរបៀបណាដែរ?
លោក ប៉ា ចាន់រឿន៖ ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលប្រវត្តិសាស្ត្រតែបន្តិច ប្រជាធិបតេយ្យបានកកើតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៤០ ជាពិសេសគឺតាមបញ្ញវ័ន្តខ្មែរនៅក្នុងប្រទេសបារាំងនៅពេលនោះសាធារណជនទទួលស្គាល់តាមរយៈព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ យុទ្ធវង្ស ដែលលោកក៏បានបើកគណបក្សនៅក្នុងទសវត្ស ១៩៤០ គឺគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ហើយក៏មានការរីកដុះដាល់ជាបន្តបន្ទាប់ជាហូហែរហូតដល់កម្ពុជាយើងទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង។
លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏មានទម្រង់មានរូបភាពកាន់តែច្បាស់លាស់ និងមានការរីកចម្រើនជាបន្តបន្ទាប់រហូតដល់មានការធ្វើរដ្ឋប្រហារកាលដែលប្រទេសធ្លាក់ចូលនៅក្នុងសង្គ្រាមវៀតណាម អាមេរិក បានទាញទម្លាក់ខ្មែរយើងឱ្យធ្លាក់ក្នុងការអន្តរាយរហូតដល់មានសង្ក្រាមស៊ីវិល គឺការកើតឡើងនៃរបបខ្មែរក្រហម ឬរបប ប៉ុល ពត។
ប្រជាធិបតេយ្យទី២ គឺតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីស២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបានបញ្ចប់សង្គ្រាមនៅកម្ពុជានៅតែមួយទេដែលជាសង្គ្រាមរវាងខ្មែរ និងខ្មែរជាសង្គ្រាមខ្ចីដៃ ឬក៏ជាសង្គ្រាមអាយ៉ង របបបរទេសនៅស្រុកខ្មែរយើង ជាពិសេសគឺរវាងចិន និងវៀតណាមសព្វថ្ងៃ ហើយតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ការរៀបចំបោះឆ្នោតដោយសេរីទូទៅនៅឆ្នាំ ១៩៩៣ បានបង្កើតជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ ៩៣ រដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតឱ្យព្រះរាជាណាចក្រទីពីរ ហើយក៏មានការវិវត្តិរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
លោកញឹក ឆន្នី៖ តើប្រជាធិបតេយ្យបានរួមចំណែកនៅក្នុងវឌ្ឍនភាពរបស់សង្គមកម្ពុជាដោយរបៀបណា?
លោក ប៉ា ចាន់រឿន៖ ជាការពិតប្រវត្តិសាស្ត្របានបង្ហាញឱ្យយើងឃើញហើយថាប្រទេសកម្ពុជាយើងឆ្លងកាត់ក៏ដូចជាសាកល្បងនៅនយោបាយជាច្រើន ហើយអតីតកាលក៏បានបង្ហាញយើងដែរការឆ្លងកាត់របបនយោបាយខ្លះធ្វើឱ្យប្រទេសជាតិធ្លាក់នៅក្នុងសង្គ្រាមភាពវឹកវរ រហូតដល់មានការកាប់សម្លាប់ជនជាតិឯង រាប់លាននាក់ ទន្ទឹមគ្នានេះដែរ យើងឃើញថាមានតែរបបនយោបាយបែបប្រជាធិបតេយ្យទេ ដែលបានធ្វើឱ្យខ្មែរយើងមានភាពសុខដុមរម្យនាមានសុខសន្តិភាពមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើន។
អ្នកនយោបាយខ្មែរ អាចរៀនរស់ជាមួយគ្នានិយាយគ្នាអាចធ្វើការជាមួយគ្នាប្រកបទៅដោយសុខដុមរម្យនាទោះបីជាប្រព័ន្ធនយោបាយវាមានចំណុចខ្វះខាតខ្លះ ហើយភាពអសកម្មមួយចំនួនមាននៅក្នុងប្រជាធិបតេយ្យប៉ុន្តែវាគឺជាប្រព័ន្ធមួយដែលរបបនយោបាយ ដែលមានបញ្ហាតិចជាងគេហើយក៏ជាប្រព័ន្ធនយោបាយដែលអាចជួយផ្សះផ្សាដំបៅនយោបាយអរិភាពរបស់ខ្មែរយើងរវាងអ្នកនយោបាយ និងអ្នកនយោបាយនិងគាំទ្រនយោបាយផ្សេងគ្នា។
លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានធ្វើឲ្យកម្ពុជាយើងផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចផែនការមកជាសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី ដែលបានបើកឱកាសឲ្យប្រទេសកម្ពុជាអាចរកស៊ីជួញដូរជាមួយប្រទេសជិតខាង។
ប្រទេសមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងពិភពលោកជាពិសេសសហភាពអឺរ៉ុប សហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាទីផ្សារធំៗនៅក្នុងពិភពលោកដែលធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋយើងទទួលបានចំណូល និងអត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើនពីការអនុវត្តសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ជាលទ្ធផលស្រុកទេសយើង ៣០ឆ្នាំក្រោមព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីស មានការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ៩៣ដែលនាំមកនៅលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានធ្វើឱ្យស្រុកយើងមានការរីកចម្រើនស្ទើរគ្រប់វិស័យទាំងរូបវន្ត និងទាំងស្មារតីនៅក្នុងសង្គមប្រជាជន យើងបានចាកផុតពីភាពក្រីក្រភាព សុខសន្តិភាព ចម្បាំងរាំងជលក៏កាត់បន្ថយទោះបីជាមានបញ្ហារង្គោះរង្គើរផ្នែកនយោបាយខ្លះក្តី ប៉ុន្តែស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពមួយខ្មែរនៅអាចនិយាយបាននៅមានឱកាសនិយាយគ្នាកើតអាចរូបរួមគ្នាជាកម្លាំងនៅក្នុងការកសាងជាតិទៅមុខទៀតបាន។
លោកញឹក ឆន្នី៖ តើប្រជាធិបតេយ្យអាចជួយប្រជាពលរដ្ឋបានកម្រិតណាដែរ?
លោកប៉ា ចាន់រឿន៖ បើយើងមើលអំពីប្រជាពលរដ្ឋយើងឃើញថាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឱ្យតម្លៃហើយទទួលស្គាល់អំពីសារសំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទាំងផ្តល់ឱកាសឱ្យពួកគាត់មានឱកាសចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចការងារសង្គមគ្រប់វិស័យនាំមកនៅសុខសន្តិភាព ដូច្នេះយើងឃើញថាប្រជាពលរបស់យើងប៉ែតសិបភាគរយឡើងបានចូលរួមបោះឆ្នោតដើម្បីសម្តែងនៅឆន្ទៈរបស់ពួកគាត់នៅក្នុងការជ្រើសរើសមេដឹកនាំ។
ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យរបស់យើងនៅក្នុងចរន្តនយោបាយជាពិសេសនៅក្រោយការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលមានទំទាស់ខ្លាំងជាងគេតាងពីឆ្នាំ ២០១៧មក ដំណើរប្រជាប្រជាធិបតេយ្យនៅស្រុកយើងមានការថយចុះដែលសហគមន៍អន្តរជាតិជាច្រើនបានសំដែងនៅការព្រួយបារម្ភ មានទាំងការចេញសេចក្តីថ្លែងការទាំងរបាយការណ៍ ថ្លែងសារផ្ទាល់នៅក្នុងពិធីជាច្រើន។
ដូចជាថ្មីៗនេះកម្មវិធីគម្រប់ខួបទី ៣០ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសដែលសហគមអន្តរជាតិគេឱ្យឈ្មោះថាថ្ងៃកំណើតនៃរបបប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា ហើយសហគមអន្តរជាតិជាច្រើនបានសម្តែងនៅការបារម្ភអំពីការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស និងការធ្លាក់ចុះនៃដំណើរប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាអាចប៉ះពាល់សុខសន្តិភាពនិងការវិវត្តិដែលកម្ពុជា និងភាគីដទៃទៀតដែលបានជួយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងអភិវឌ្ឍស្រុកក្នុងរយៈពេលជាងម៉្ភៃឆ្នាំកន្លងមកនេះ។
លោកញឹម ឆន្នី៖ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខទៀត តើប្រជាធិបតេយ្យនឹងមានការរីកចម្រើនហើយប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រាន់ក្នុងនិយាយស្តីដែរ ឬទេ?
លោកប៉ា ចាន់រឿន៖ ស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យនៅស្រុកយើង វាអាស្រ័យលើស្ថានភាពនយោបាយៗប្រេះឆាគ្នា ជំលោះគ្នាវាកាន់តែរីករាលដាលទៅដល់កម្រិតមួយកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យយើងក៏ដាំក្បាលធ្លាក់ចុះគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ នៅពេលដែលប្រជាធិបតេយ្យធ្លាក់ចុះ ការរឹតត្បិតផ្នែកសិទ្ធិសេរីភាព ជាពិសេសការសារព័ត៌មានក៏នឹងត្រូវរងសំពាធ ការគាបសង្កតទាំងអ្នកសារព័ត៌មាន ទាំងប្រជាពលរដ្ឋទូទៅនោះ ពិបាក ឬក៏អាចប្រឈមមុខការធ្វើទុកបុកម្នេញតាំងពីការសំឡុតគំរាម និងចាប់ដាក់គុក៕
នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាសំណួរ ចម្លើយ (Q&A) ជាមួយ Newsroom Cambodia កាលពីពេលថ្ងៃៗនេះ លោកស៊ឹង សែនករុណា មន្ដ្រីជាន់ខ្ពស់ និងជាអ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុក បាននិយាយអំពីការគំរាមកំហែង ការបាត់បង់ដីធ្លីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការចាប់សកម្មជនការពារបរិស្ថានក្នុងឆ្នាំ ២០២១។ លោកស៊ឹង សែនករុណាបានលើកឡើងចំណុចសំខាន់ៗមួយចំនួនដើម្បីធ្វើឲ្យការអនុវត្ដសិទ្ធិមនុស្សមានលក្ខណៈល្អប្រសើរផងដែរនៅកម្ពុជា។
Q: តើលោកករុណា មើលឃើញថាកម្ពុជាអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្សបានកម្រិតណាហើយ?
A: និយាយទៅ ខ្ញុំយល់ថាបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាទាក់ទងនឹង សិទ្ធិពលរដ្ឋ និងនយោបាយ សិទ្ធិដីធ្លី និងបញ្ហាបរិស្ថានគឺជាបញ្ហាប្រឈម។ ជាក់ស្ដែង យើងមើលឃើញថា ប្រជាពលរដ្ឋបានទទួលរងនូវការគំរាមកំហែងដីធ្លី ការបាត់បង់ដីធ្លី ការចាប់សកម្មជនការពារបរិស្ថានជាដើមកំពុងកើតមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
នៅក្នុងមាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងកុមារ និងមាត្រា៣៥ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌របស់ប្រទេសជាតិ។
ប៉ុន្ដែការរំលោភសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងនយោបាយនៅតែកើតមានឡើងដដែល ចំណែកសិទ្ធិសិល្បៈវិញ ដូចជាមិនមានការរឹត្បិតអ្វីនោះទេ។
Q: តើក្នុងបរិបទការរីករាតត្បាតនៃជំងឺកូវីដ-១៩ ប្រទេសកម្ពុជាមានការគៀបសង្កត់សិទ្ធិមនុស្សដែរ ឬទេ?
A: ពិតប្រាកដណាស់ ក្នុងបរិបទជំងឺកូវីដ-១៩នេះ ប្រទេសកម្ពុជាពិតជាមានការគៀបសង្កត់សិទ្ធិមនុស្ស ដូចជា សិទ្ធិក្នុងការជួបជុំ ការប្រមូលផ្ដុំ ការបង្កើតសមាគម គឺត្រូវបានយកច្បាប់មកអនុវត្ដក្នុងបរិការណ៍នេះ ដែលប្រជាពលរដ្ឋត្រូវនៅដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដែលជាលេសមួយក្នុងការ គៀបសង្កត់ ឬរារាំងប្រជាពលរដ្ឋកុំឲ្យមានការជួបជុំ ជជែកពិភាក្សាគ្នាបានងាយស្រួល។
Q: តើកម្ពុជាគួរមានវិធានការបែបណា ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានៃការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្សឲ្យមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ?
A: ខ្ញុំយល់ឃើញថា មានបីចំណុចសំខាន់ៗ ដើម្បីធ្វើឲ្យការអនុវត្ដសិទ្ធិមនុស្សមានលក្ខណៈល្អប្រសើរគឺ ទីមួយ ការបង្កើតច្បាប់ ត្រូវតែការការពារនូវសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាចាំបាច់។ ទីពីរ ការពនិត្យច្បាប់ ត្រូវមានការពិនិត្យនូវខ្លឹមសារច្បាប់ ការកែប្រែ និងវិសោធនកម្មមាត្រាណាដែលរារាំង ឬគំរាមកំហែងដល់ការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្ស និងទីបី ការអនុវត្តច្បាប់ ដាច់ខាតនៅពេលបង្កើតច្បាប់មកហើយ ត្រូវពិនិត្យឲ្យបានល្អិតល្អន់ និងចុងក្រោយគឺ តាមដាន ឃ្លាំមើលការអនុវត្ដច្បាប់ទៅលើមន្ដ្រីមានសមត្ថកិច្ច។
លោកស្រី សេង រាសី នាយិកាប្រតិបត្តិអង្គការសីលការ (SILIKA) បានផ្តល់បទសម្ភាសដល់លោក សេង ម៉េងហេង នៃ Newsroom Cambodia កាលពីពេលថ្មីៗនេះ អំពីការរំលោភបំពានផ្លូវភេទនៅកម្ពុជា និងបានលម្អិតបន្ថែមអំពីចំណុចដែលក្នុងនាមជាបុគ្គល គ្រួសារ ស្ថាប័ន សង្គម និងរដ្ឋាភិបាលគួរធ្វើដើម្បីចូលរួមចំណែកលុបបំបាត់ការរំលោភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្តី និងកុមារ។
Q: តើអ្វីទៅជាការរំលាភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្ដី?
A: ការរំលាភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្ដី គឺជាការប្រព្រឹត្តិទៅលើស្រ្ដី រួមទាំងការរំលាភសេពសន្ថវៈ រួមទាំងការបៀតបៀនផ្លូវភេទ ការរុកគួន ឬការប្រទូស្តកេរ្តិ៍ភេទផ្សេងៗ ដែលប្រព្រឹត្តទៅលើស្រ្ដីដោយមិនមានការព្រមព្រៀង។ ដោយពាក្យគន្លឹះនៅក្នុងនេះ គឺជាការមិនព្រមព្រៀង បើគ្មានការព្រមព្រៀង ឬមួយធ្វើឲ្យភាគីផ្សេងៗទៀតហ្នឹងមិនមានអារម្មណ៍ថាផាសុខភាព ឬមួយក៏គាត់មានអារម្មណ៍ទទួលបានការបំពាន នេះហើយគឺជាការរំលាភបំពាន។
Q: តើកត្ដាអ្វីខ្លះដែលជាមូលហេតុនៃការរំលាភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្ដី?
A: មូលហេតុទី១ ផ្ដើមចេញមកពីការមានផ្នត់គំនិតអវិជ្ជមាន ឬការផ្ដល់តម្លៃ ឬក៏ការគោរពសិទ្ធិស្ដ្រីនៅមានកម្រិតនៅឡើយ ដែលយើងមើលឃើញថា ស្រ្ដី គឺជាវត្ថុ ឬក៏ជាវត្ថុមួយសម្រាប់ឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តិ ប្រព្រឹត្តទៅលើគាត់បាន គាត់នោះមានអំណាចលើសលុបដែលគិតថា ខ្លួនឯងអាចទៅប្រព្រឹត្តបទល្មើស ឬមួយការរំលាភបំពានទៅលើគេបាន ហើយអាហ្នឹងសួរថាម៉េចផ្ដើមមកអញ្ចឹង គឺផ្ដើមចេញដោយសារតែការឲ្យតម្លៃ ការមិនបានមើលឃើញថា ស្រ្ដីហ្នឹងមិនមានសិទ្ធិសេរីភាពស្មើគ្នាក្នុងនាមជាមនុស្សដែលធានានៅក្នុងច្បាប់ ហើយអាហ្នឹងផ្ដើមចេញពីផ្នត់គំនិតអវិជ្ជមានមួយចំនួនដែលបន្ដកើតឡើងនៅក្នុងសង្គម។
មូលហេតុទី២ ពាក់ព័ន្ធជាមួយវប្បធម៌ និងទណ្ឌភាព ដែលនៅមិនទាន់ចប់ ឬនៅបន្ដ ឬមិនមានការផ្ដល់យុត្ដិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះនៅមានកម្រិតនៅឡើយ ហើយការដែលចាប់ជនល្មើសឲ្យមកនៅក្នុងសំណាញ់ច្បាប់ហ្នឹង នៅមានភាពខ្លះចន្លោះមួយចំនួន ដែលត្រូវការសិក្សាបន្ថែមទៀត។
មូលហេតុទី៣ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការទទួលយករបបសង្គម សម្រាប់មនុស្សមួយចំនួនធំមើលឃើញថា អំពើរំលាភអាចទៅជាអំពើលេងសើច ការនិយាយលេងផ្សេងៗ ធ្វើឲ្យមានការទទួលស្គាល់ ការរំលាភគឺជារឿងធម្មតាដែលមិនមែនជារឿងគួរឲ្យស្អប់ខ្ពើម ដែលយើងគួរនិយាយថា ទេទាំងអស់គ្នា។
Q: តើបងយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះស្ថានភាពការំលាភបំពានផ្លូវភេទលើស្ដ្រីនៅកម្ពុជា?
A: ចំពោះស្ថានភាព ខ្ញុំមិនមានទិន្នន័យសម្រាប់បង្ហាញថាតើស្ថានភាពនេះមានការថយចុះ ឬក៏មានការកើនឡើងទេ ក៏ប៉ុន្ដែអ្វីដែលយើងមើលឃើញគឺជាការព្រួយបារម្ភ ឬគឺរូបភាពនៃការប្រព្រឹត្ដិបទល្មើស ជាការរំលាភបំពាននេះ វាមានភាពសាហាវខ្លាំង ហើយអ្នកជាជនប្រព្រឹត្តិ និងជនរងគ្រោះគឺមានអាយុកាន់តែក្មេង ហើយការរំលាភបំពាននេះឈានទៅដល់ការសម្លាប់ជនរងគ្រោះទៅទៀត នេះជារូបភាពមួយ វាសាហាវព្រៃផ្សៃក្នុងភាពជាមនុស្ស។
Q: តើយើងត្រូវធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីលុបបំបាត់ការរំលាភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្ដី?
A: ខ្ញុំតែងតែលើកឡើងនៅពេលដែលមានសំណួរបែបនេះនៅក្នុងកម្មវិធីផ្សេងៗដែលម្ដងហើយម្ដងទៀតគឺ ការផ្ដើមចេញពីការអប់រំនៅក្នុងផ្ទះ គឺជារឿងសំខាន់ នៅពេលដែលយើងអប់រំកូនប្រុស កូនស្រីក្នុងផ្ទះ ក្នុងការដែលឲ្យគាត់មើលឃើញថា អ្នកណាក៏ដោយក្នុងសង្គម មិនថាគាត់ហ្នឹងមានអត្ដសញ្ញាណភេទ ឬយេនឌ័រណាទេ។
យើងត្រូវផ្ដល់ការគោរព ហើយនឹងមានសីលធម៌ក្នុងភាពជាមនុស្សហ្នឹងដូចគ្នា អត់មាននរណាម្នាក់កើតមកត្រូវបានឲ្យគេរំលាភ អត់មាននរណាម្នាក់កើតមកសម្រាប់រំលាភគេនោះទេ ប៉ុន្ដែការអប់រំនៅក្នុងផ្ទះ គឺជាចំណែកមួយក្នុងការឲ្យពួកគាត់មើលឃើញថា ពួកគាត់ជាចំណែកមួយក្នុងការចូលរួមដើម្បីធ្វើឲ្យសង្គម ឬគ្រួសារមួយហ្នឹង ប្រកបដោយសុខសន្ថិភាពនៅខាងក្នុងហ្នឹង ដោយផ្ដើមចេញពីការប្រកបដោយសីលធម៌ និងការគោរពទៅលើសេចក្ដីថ្លៃថ្នូទៅលើជីវិតរបស់អ្នកដល់ដទៃ ដោយមិនបៀតបៀនគេ ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញគេ។
ទី២ទៀត ដូចខ្ញុំនិយាយអំពីមូលហេតុការដែលពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់ ដែលធ្វើការទាញជនល្មើសចូលក្នុងសំណាញ់នៃច្បាប់ ដើម្បីធានាឲ្យបានថា ជនរងគ្រោះគាត់ទទួលបានយុត្ដិធម៌ ជារឿងដែលសំខាន់មែនទែន។ ការដែលបង្ហាញថាយើងពិតជាបានគាំទ្រ និងការពារដោយសំណាញ់ច្បាប់ ប្រសិនបើយើងរងការបៀតបៀនណាមួយ។
ទី៣ទៀត ពាក់ព័ន្ធជាមួយអនុវត្តច្បាប់ គាត់ត្រូវយល់ដឹងថា ករណីរំលាភផ្ដើមចេញពីការមិនព្រមព្រៀង ដូច្នេះមិនថាគាត់នាមជាប្ដីប្រពន្ធ គូស្នេហ៍ ឬក៏អ្នកស្គាល់គ្នារាប់ឆ្នាំ ឲ្យតែមិនមានការព្រមព្រៀង ហ្នឹងហើយគឺជារំលោភបំពាន។
ទី៤ គឺយើងមិនស្ងៀមស្ងាត់នៅពេលដែលយើងមានរឿងនេះកើតឡើង ពេលខ្លះយើងគិតថា វាអត់ប៉ះគ្រួសារយើងផង ប៉ះគ្រួសាររបស់គេ ហើយពេលខ្លះទៀតយើងគួរធ្វើការបុរេវិនិច្ឆ័យ ឬក៏ការប្រមាណទុកថា ដើរលេងយប់ ប្រហែលជានិយាយអីមិនត្រូវគ្នា ប្រហែលជាស្លៀកពាក់ខើចលើខើចក្រោម ឬផ្សេងៗ។ អញ្ចឹងការធ្វើបុរេវិនិច្ឆ័យដោយមិនមើលលើស្ថានភាពជាក់ស្ដែងវាគឺជារឿងមួយគួតែបញ្ចប់ទៅ។
ឈប់ដាក់បន្ទុកលើជនរងគ្រោះ ប៉ុន្ដែផ្ដល់ការគាំទ្រលើជនរងគ្រោះវិញ ថាតើគាត់ត្រូវការសេវាអី ឬការថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្ត និងផ្លូវកាយយ៉ាងមិច និងសេវាច្បាប់យ៉ាងម៉េច ដើម្បីធានាបានថាគាត់ទទួលសុខដុមរមនាក្នុងនាមជាជនរងគ្រោះ។
យើងស្ងាត់ស្ងៀមនៅពេលណាដែលយើងឃើញមានការបៀតបៀននេះកើតឡើង យើងស្ងាត់ស្ងៀមយើងយល់ឃើញថា គេស្ទាបអ្នកហ្នឹងទេ មិនមែនស្ទាបយើងឯណា គេរំលាភអ្នកនោះទេ មិនមែនរំលាភអីខ្ញុំ អញ្ចឹងបើយើងគិតបែបនេះ យើងបន្ដរួមចំណែកដោយប្រយោល ឬដោយផ្ទាល់ក្នុងការដែលរុញឲ្យការរំលាភបំពានក្លាយទៅជារឿងធម្មតា។
រឿងដែលអាចទទួលយកបាន ដូច្នេះការដែលមិននៅស្ងាត់ស្ងៀម ការដែលមកចូលរួមចំណែកឈឺឆ្អាល និងនិយាយទាំងអស់គ្នាថា យើងមិនអាចទទួលយកបានទេសម្រាប់រឿងទាំងអស់ហ្នឹង វាគឺជារឿងសំខាន់មែនទែននៅពេលដែលយើងទាំងអស់គ្នាចាប់ផ្ដើមមានប្រតិកម្មមិនទទួលយកវាបាន។
មួយចុងក្រោយ គឺជាអប់រំនៅក្នុងសាលា ការអប់រំនៅក្នុងសង្គមទាំងមូលតាមលក្ខណៈផ្ញើសារ និងយុទ្ធនាការផ្សេងៗនៅក្នុងសង្គម ឬបណ្ដាញសង្គមផ្សេងៗ ដែលជារឿងយើងត្រូវការដើម្បីអប់រំ ប្ដូរបរិយាកាសនៃការនិយាយមួយចំនួន ថាទៅប្រាប់កូនស្រីគួរតែធ្វើយ៉ាងម៉េច ក្នុងការទៅប្រាប់ ឬជនដែលប្រពឹត្តិ យើងត្រូវអប់រំយ៉ាងមិច ដើម្បីឲ្យយើងទាំងអស់គ្នាជាអ្នករួមចំណែកក្នុងទប់ស្កាត់រឿងនេះ ជាជាងយើងជាចំណែករុញរឿងនេះកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ។
Q: បងគិតថាតើរដ្ឋាភិបាល និងភាគីពាក់ព័ន្ធមានការរួមចំណែកចំពោះការលុបបំបាត់ការំលោភបំពានផ្លូវភេទលើស្រ្ដីបែបណាខ្លះ?
A: បងគិតថាភាគីពាក់ព័ន្ធគឺយើងទាំងអស់គ្នា មិនត្រឹមតែរដ្ឋាភិបាលទេ យើងជាប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញត្រូវជាចំណែកមួយ ដូចខ្ញុំបានលើកឡើងពីខាងដើមអញ្ចឹង ចង់ក្លាយជាចំណែកមួយរុញរឿងនេះឲ្យអាក្រក់ ឬចង់ក្លាយជាចំណែកមួយលប់បំបាត់អំពើរំលាភបំពាន ឬហិង្សាលើស្រ្ដី ក្មេងស្រី ឬក៏ដូចក្រុមងាយទទួលរងគ្រោះផ្សេងៗទៀត អញ្ចឹងបើយើងនិយាយតួនាទីរបស់រដ្ឋាភិបាលវិញ គឺលោកមានតួនាទីច្រើនណាស់នៅក្នុងរឿងនេះ។
ទីមួយ គឺការថែរក្សាសុវត្ថិភាពដើម្បីធានាឲ្យបានថា មិនថាខ្ញុំចេញម៉ោងប៉ុន្មាន មិនថាខ្ញុំស្លៀកខោអាវបែបណា មិនថាខ្ញុំចេញយប់ ឬថ្ងៃ គឺធានាបានថា គឺខ្ញុំមានសុវត្ថិភាពក្នុងការរស់នៅដែលយើងតែងតែនិយាយថា ភូមិឃុំមានសុវត្ថិភាព។
ទីពីរ ពាក់ព័ន្ធជាមួយការអនុវត្តច្បាប់ឲ្យបានតឹងរឹង ហើយមិនមែនរដ្ឋាភិបាលទេ ប្រព័ន្ធតុលាការក៏អាចចំណែកក្នុងនេះដែរ ហើយនិងមានគោលដៅមួយចំនួនទៀត ហើយខ្ញុំជឿថាឥឡូវនេះរដ្ឋាភិបាលក៏មានគោលនយោបាយ ក៏មានផែនការយុទ្ធសាស្រ្ត ក៏មានយុទ្ធនាការមួយចំនួនច្រើនក្នុងការអនុវត្ត ការគាំពារដល់ជនរងគ្រោះ និងដាក់ទោសទណ្ឌជនដែលប្រព្រឹត្តតាមរយៈប្រព័ន្ធច្បាប់។
តែយ៉ាងណាមិញ ការពង្រឹងដល់អ្នកអនុវត្តច្បាប់ គឺជារឿងមួយសំខាន់ដែរ ប្រសិនបើច្បាប់មានហើយប៉ុន្ដែអ្នកអនុវត្តខុសពីអ្វីដែលច្បាប់បានចែងឬមិនបានយល់ដឹងពីរឿងនេះ វាក៏ជារឿងមួយដែលយើងគួរគិតគូបន្ថែមទៀតនៅខាងក្នុងហ្នឹងដែរ ពីព្រោះមានអ្នកអនុវត្តហើយ បន្ដវប្បធម៌បន្ទោសលើជនរងគ្រោះដែរ អញ្ចឹងដែរ គឺមួយចំនួន។
មួយទៀត គឺប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញ និងយើងគ្រប់គ្នានិយាយថាទេ និងស្អប់ខ្ពើមទៅនឹងអំពើទាំងអស់ហ្នឹង អំពីបៀតបៀនរំលាភបំពានហ្នឹងអត់ ឬមួយយើងយល់ថាវាជារឿងធម្មតា ឃើញគេនិយាយលេងសើចអាសអាភាសបៀតបៀនទៅលើអ្នកដទៃ យើងស្ងាត់ស្ងៀមដែរ យើងទទួលយកដែរ ដូច្នេះយើងគឺជាចំណែកមួយនៅក្នុងហ្នឹងដែរហើយ។
បើយើងនិយាយថាទេគ្រប់គ្នាទៅ អ្នកដែលដែលប្រព្រឹត្តក៏លែងហ៊ានក្នុងការញញើតក្នុងការប្រព្រឹត្តដែរ។ ឧទាហរណ៍ថា ប្រសិនជាយើងឃើញនរណាម្នាក់បៀតបៀនផ្លូវភេទគេអ៊ីចឹង ហើយយើងស្ងាត់ដែរ ឬយើងឃើញនរណានិយាយបែបអាសអាភាសទៅលើនរណាម្នាក់ ហើយយើងស្ងាត់ដែរ ឬមួយយើងចូលរួមចំណែកក្នុងការបន្ថែមទៅតាមហ្នឹងដែរ ដូច្នេះរឿងនេះនៅតែបន្ដកើតឡើង ដូច្នេះអញ្ចឹង សរុបមកវិញ ទាល់តែយើងទាំងអស់គ្នាផ្ដើមចេញពីគ្រួសារ ផ្ដើមចេញពីបុគ្គលខ្លួនឯង និយាយថាទេចំពោះការរំលាភបំពាន យើងមិនអាចទទួលយកបាន ដូច្នេះទើបរឿងនេះបញ្ចប់ទៅបាន៕
កញ្ញា ឈឿន ដារ៉ាវី គឺជាសកម្មជនសង្គមដែលត្រូវបានតុលាការដាក់ឲ្យទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារ និងទើបត្រូវបានដោះលែងវិញកាលពីខែវិច្ឆិកា កន្លងទៅ។ កញ្ញា និងក្រុមយុវជនខ្មែរថាវរៈ ៥នាក់ទៀត ត្រូវបានចោទពីបទញុះញង់បង្កឱ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម។ ពួកគេត្រូវអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោយពេលពួកគេតវ៉ាទាមទារឱ្យតុលាការដោះលែងតំណាងក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា និងជាប្រធានសហភាពសហជីពកម្ពុជា លោក រ៉ុង ឈុន ប្រធានគណបក្សខ្មែរឈ្នះ លោក សួង សុភ័ណ្ឌ និងតំណាងក្រុមយុវជនខ្មែរថាវរៈផ្សេងទៀត។
អ្នកនាង កែវ ដាលីន សិក្ខាកាមរបស់ Newsroom Cambodia បានសម្ភាសន៍កញ្ញា ឈឿន ដារ៉ាវី អំពីស្ថានភាពការរស់នៅរបស់អ្នកជាប់ឃុំនៅក្នុងពន្ធនាគារព្រៃសរ និងមណ្ឌលអប់រំកែប្រែប៉េហ្ស៊ី។
ដាលីនៈ ជម្រាបសួរកញ្ញា ឈឿន ដារ៉ាវី!
ដារ៉ាវីៈ ចាសជម្រាបសួរបង!
ដាលីនៈ តើកញ្ញាជាប់ឃុំនៅក្នុងពន្ធនាគារអស់រយ:ពេលប៉ុន្មាន?
ដារ៉ាវីៈ ខ្ញុំជាប់ឃុំអស់រយ:ពេល១៥ខែ ហើយសូមបញ្ជាក់ការកាត់ទោសហ្នឹងគឺ២០ខែ ហើយអនុវត្តទោសហ្នឹងគឺ១៥ខែ អ៊ីចឹងព្យួរ៥ខែ ស្ថិតក្រោមការតាមដានរយ:ពេល២ឆ្នាំ។
ដាលីនៈ តើកញ្ញាអាចរៀបរាប់ពីស្ថានភាពក្នុងពន្ធនាគារ អំឡុងពេលដែលអ្នកនាងនៅទីនោះ ថាមានសភាពយ៉ាងណាខ្លះដែរ?
ដារ៉ាវីៈ ទាក់ទងនឹងស្ថានភាពអំឡុងពេលដែលខ្ញុំរស់នៅក្នុងពន្ធនាគារហ្នឹង អាចនិយាយបានថាជារឿងដែលខ្ញុំភ្ញាក់ផ្អើល ដែលឃើញអ្នកទោសគាត់នាំគ្នាជក់បារី កន្លែងដេកក៏ចង្អៀតរើខ្លួនមិនរួច អត់មានកង្ហារ ងងឹតផង ហើយមូសវាសម្រុកខាំផង ធ្វើឲ្យខ្ញុំស្ទើស្លាប់ស្ទើរស់ ដោយសារយើងមិនធ្លាប់មានប្រវត្តិបែបនេះ។
ទាក់ទងនឹងលុយកាក់ នៅព្រៃសរ ប្រសិនបើខាងគ្រួសារគាត់ផ្ញើមក (៤០០,០០០) សែសិបម៉ឺន អ៊ីចឹងគាត់មិនអាចយកទាំងអស់បានទេ គឺគេត្រូវដកហូតទុក ហើយនៅពេលដែលអ្នកទោសគាត់ត្រូវការលុយ អ្នកជាប់ឃុំគាត់ត្រូវទៅសុំមន្រ្តីដែលទទួលបន្ទុក ហើយចំនួនលុយដែលបើកបានអស់ធំហើយត្រឹម២ម៉ឺន ហើយពេលខ្លះត្រូវគេជេមុខជេក្រោយ ដូចទៅសុំទានគេចឹង។
ចំណែករបបអាហាវិញ នៅព្រៃសរហាក់គ្រាន់បើជាងប៉េហ្ស៊ី ដែលភាគច្រើនមានតែកមាន់ និងក្បាលមាន់តែប៉ុណ្ណោះ អីចឹងហើយយើងត្រូវទិញអីផ្សេងផ្សំថែមដើម្បីបានហូប ហើយតម្លៃនៅព្រៃសរវាគុណនឹង២ ធៀបនឹងទីផ្សារ ចំណែកនៅប៉េហ្ស៊ីវាគុណនឹង៣ធៀបនឹងទីផ្សារ។
ដាលីនៈ តើមានភាពខុសគ្នាយ៉ាងណាខ្លះរវាងអ្នកជាប់ឃុំជាបុរស ជាស្ត្រី និងជាអ្នកមាន ឬជាអ្នកក្រ ដែលលកញ្ញាមើលឃើញក្នុងរយៈពេលដែលអ្នកនាងនៅទីនោះ?
ដារ៉ាវីៈ រឿងភាពខុសគ្នាវាដោយផ្នែក ខាងសេរីភាពមិនខុសគ្នាទេ គេបើកឲ្យចេញ២ដងដូចគ្នា ខុសតែរឿងរបបអាហារទេ ខាងស្រីរាងគ្រាន់ជាងខាងប្រុសៗបន្តិច។ នៅពេលខ្ញុំសួរគេទៅ គេថា ខាងប្រុសកាលណាឲ្យហូបឆ្អែតពេកខ្លាចគាត់តដៃ ឬពួកគាត់ហែកគុក អីចឹងហើយបានមានអ្នកខ្លះហ្នឹងគាត់ខ្វះជីវជាតិ ហើយអាហារគឺបាន២ពេលក្នុងការបរិភោគ មាននៅចន្លោះម៉ោង១០កន្លះ និងម៉ោង៣។
ក្នុងរបបហ្នឹងបើគិតជាលុយក្នុងមួយពេលប្រហែលជា៣,៥០០រៀល អីចឹងបើថាឆ្ងាញ់គឺវាមិនអាច ហើយវាគ្មានអនាម័យទៀត។ ខាងប្រុសអ្នកដែលគ្មានសាច់ញាតិ គ្មានគ្រួសារ ហើយញ៉ាំមិនគ្រប់គ្រាន់ ភាគច្រើនគឺស្វិតដៃស្វិតជើង ដើរមិនរួច ហើយក៏ស្លាប់ញឹកញាប់ដែរដោយសារការរស់នៅចង្អៀតណែន ការហូបចុកមិនគ្រប់គ្រាន់។
អ្នកទោសនៅក្នុងពន្ធនាគារពេលខ្លះត្រូវបានជាប់ឃុំឃាំងលើសចំនួនដែលត្រូវជាប់ឃុំកំណត់ដោយតុលាការ បើសិនជាអត់ទៅឆែក អត់ដឹងថាលើស ឬមិនលើស មានអ្នកខ្លះលើសដល់ទៅ៣ខែ វាជាចន្លោះប្រហោងរបស់អ្នកធ្វើការខាងរដ្ឋបាលហ្នឹង គឺគេអត់ខ្វល់ ទាល់តែមានលុយ ហើយករណីដដែល ហ្នឹងគឺមានច្រើន អាហ្នឹងជាទង្វើខុសច្បាប់។ ករណីនេះគឺមានច្រើន ទាល់តែមានលុយឲ្យគេរត់ការទើបការដោះលែងត្រូវថ្ងៃចំថ្ងៃ គេថាម៉ូតូគេចាក់សាំង មិនមែនចាក់ទឹកទេ ពេលជិះទៅយកដីកាពីតុលាការម្ដងៗ។
មន្ត្រីពន្ធនាគារដឹងច្បាស់ណាស់ថា អ្នកជាប់ឃុំណាមានលុយ និងអត់លុយ។ អ្នកមានលុយទារតាមអ្នកមានលុយគឺ១០០ដុល្លារ អ្នកអត់លុយទារតាមអ្នកអត់លុយ ម៉េចក៏១០ទៅ២០ម៉ឺនអីចឹងទៅ។ ក្រៅពីនេះនៅមានរបស់របរថ្លៃលើសទីផ្សារទៀត សូម្បីតែចង្ក្រានដាំស្លរហ្នឹងក៏យកលុយពីគ្នាមួយខែ៨ម៉ឺន ហើយមិនឲ្យដាំទឹកបានផង អាហ្នឹងនៅមណ្ឌលប៉េហ្ស៊ី និយាយទៅអាករហុតឈាមគ្នាតែម្តង។
ថ្លៃភ្លើងក៏ដូចគ្នា កង្ហារហាតារីដែលដាក់នៅជាប់ជញ្ជាំងត្រូវបង់ភ្លើងមួយខែ៣០ដុល្លារ ហ្គាសប្រើសម្រាប់ដាំទឹកហ្នឹងក៏ថ្លៃ។ ដូចនេះយើងត្រូវចាយលុយខ្លាំងប្រសិនបើយើងប្រើ ឬចង់ប្រើលើសរបស់ដែលគេផ្ដល់ឲ្យ។ ចំណែករឿងទឹក មានការហាមមិនឲ្យដាំផឹកទេ គឺត្រូវទិញអង្គភាព មួយបំពង់គឺ២,០០០រៀលមួយខែ៦០,០០០រៀលបាត់ ហ្នឹងបើចង់បានផឹកទឹកស្អាត នេះជាភាពខុសគ្នាដែលខ្ញុំបានមើលឃើញ។
ដាលីនៈ កន្លងមកមានការមានការលើកឡើងថា មានការជួញដូរគ្រឿងញៀននៅក្នុងពន្ធនាគារ សម្រាប់កញ្ញាតើវាជាការពិតដែរ ឬទេ?
ដារ៉ាវីៈ រឿងគ្រឿងញៀនខ្ញុំក៏បានដឹងឮដែរ។ កាលពីមុនមានការលួចលាក់ដែរ តែតាមខ្ញុំមើលដូចជាមិនជាប់ទាក់ទងនឹងមន្ត្រីទេ តែវាជាការធ្វេសប្រហែសរបស់មន្ត្រីខ្លះ ដោយសារតែអ្នកទោសជួញដូរគ្រឿងញៀនអីហ្នឹងគឺគាត់រកតែគ្រឿងញៀនទេ។ ឱ កាសដែលគាត់ចេញទៅឧទ្ធរណ៍ក៏ដោយ ចេញទៅពិនិត្យសុខភាពក៏ដោយ គឺមកវិញគាត់អាចដាក់តាមខ្លួនបាន មានគ្រប់វិធីសាស្រ្តដែលគាត់ធ្លាប់ធ្វើ បើមន្ត្រីគាត់ប្រហែសឆែកអត់អស់ គឺដឹងតែបានគ្រឿងញៀនចូលចរាចរណ៍ក្នុងគុកហើយ។
ដាលីនៈ តើមន្ត្រីពន្ធនាគារអនុវត្តបានត្រឹមត្រូវ តាមច្បាប់ដែរ ឬទេទាក់ទងនឹងសិទ្ធិរបស់អ្នកជាប់ឃុំ?
ដារ៉ាវីៈ ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះឃើញថាគាត់ (មន្រ្តីពន្ធនាគារ) បំពានច្រើនណាស់ ជាពិសេសនៅពេលដែលគាត់ខឹង ឬមិនសប្បាយចិត្ត គាត់ចាក់សោរមិនឲ្យអ្នកទោសចេញយកខ្យល់អាកាស ឬអាចហាត់ប្រាណបន្តិចបន្តួចបានទេ។ ពីព្រោះម៉ោង៨ព្រឹកគឺត្រូវតែបើកទ្វារឲ្យអ្នកទោសចេញ តែអ្នកទោសខ្លះគាត់ចាំងួតទឹកទើបមានការយឺតយ៉ាវ តែការយឺតយ៉ាវហ្នឹងអាចមកពីមន្រ្តីពន្ធនាគារដែលក្របើកទឹក ឬទឹកមិនសូវចេញ ហើយទាំងអស់ហ្នឹងជាមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យក្រុមមន្ត្រីខឹងមិនសប្បាយចិត្ត និងគិតថាអ្នកជាប់ឃុំមិនស្ដាប់បញ្ជា ហើយធ្វើការចាក់សោរអត់ឲ្យចេញ។ ក្នុងមួយថ្ងៃហ្នឹងគឺមិនឲ្យចេញតែម្ដង សូម្បីតែហាលខោអាវក៏មិនបានទៀត។
ដាលីនៈ ជាចុងក្រោយតើកញ្ញាមានអ្វីបន្ថែមទៀតដែរ ឬទេ?
ដារ៉ាវីៈ ខ្ញុំចង់ស្នើខាងពន្ធនាគារទាក់ទងនឹងអ្នកជាប់ឃុំជាស្ត្រី ពីព្រោះមានអ្នកទោសខ្លះគ្រួសារមិនទាំងដឹងផងថាពួកគាត់ជាប់ឃុំដោយសារអី យើងមិនអាចពឹងមន្ត្រីឲ្យជួយបានទេ។ មន្រ្តីចង់ឲ្យគេជួយទាល់តែមានលុយឲ្យគេ មានអ្នកខ្លះឲ្យលុយគេហើយគេមិនជួយទៅទៀត អាហ្នឹងដែលខ្ញុំចង់លើកឡើងឲ្យអង្គការសិទ្ធិមនុស្សបានដឹង ពីព្រោះមន្ត្រីគួរតែមានផ្នែកមួយដើម្បីគិតគូរពីបញ្ហានេះ។
ដាលីនៈ ចាស៎ សូមអរគុណ ដារ៉ាវី!
ដារ៉ាវីៈ ចាស៎ អរគុណ!
ពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួនដែលរស់នៅក្រៅប្រទេសបាននិយាយនៅក្នុងបទសម្ភាសន៍នាពេលថ្មីៗនេះថា ពួកគេសប្បាយចិត្តជាមួយនឹងការលែងឱ្យមានធ្វើចត្តាឡីស័ក ហើយពួកគាត់សង្ឃឹមថានឹងអាចត្រឡប់ចូលប្រទេសក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ និងអាចមានវេលាច្រើននៅស្រុកកំណើតខ្លួន។
កម្ពុជាបានអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដំណើរដែលបានចាក់វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ ពេញលេញចូលមកក្នុងប្រទេសខ្លួនដោយមិនចំបាច់ធ្វើចត្តាឡីស័កទេ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១តទៅ។
នាយករដ្ឋមន្រ្តី លោកហ៊ុន សែន នាថ្ងៃទី១៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ បានបញ្ជាក់ថាអ្នកដំណើរចូលមកកម្ពុជាតាមផ្លូវអាកាស ផ្លូវទឹក និងផ្លូវគោក ដែលបានចាក់វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ពេញលេញ ត្រូវមានប័ណ្ឌចាក់វ៉ាក់សាំង និងវិញ្ញាបនបត្រដែលមានសុពលភាពរយៈពេល ៧២ម៉ោង បញ្ជាក់ថាគ្មានជំងឺកូវីដ-១៩ (តេស្ត CPR) មុនមកដល់កម្ពុជា។
ពេលមកដល់កម្ពុជា អ្នកដំណើរត្រូវធ្វើតេស្តរហ័ស (Rapid Test) នៅច្រកចូល ហើយត្រូវរងចាំលទ្ធផល ហើយបើសិនលទ្ធផលអវិជ្ជមាន អ្នកដំណើរអាចធ្វើដំណើរបានដោយសេរីមិនចំបាច់ធ្វើចត្តាឡីស័កទេ។
អ្នកស្រីលន់ ស្រីជា ជាជនជាតិខ្មែរ រស់នៅតៃវ៉ាន់បានលើកឡើងថា៖ «វាជារឿងល្អណាស់ ដែលបានផ្តល់អាទិភាពដល់អ្នកបានចាក់វ៉ាក់សាំងរួចរាល់ មិនចាំបាច់់ចំណាយពេលលើការធ្វើចត្តាឡីស័ក ព្រោះអ្នកខ្លះមានពេលតែកន្លះខែ ដើម្បីទៅលេងស្រុកបើសិនជាប់ធ្វើចត្តាឡីស័ក១៤ថ្ងៃទៀត ទម្រាំបានចេញដល់ពេលត្រឡប់មកវិញបាត់ហើយ តែបើបានគេសម្រេចចឹងគឺល្អខ្លាំងណាស់»។
លោកសំអាង សានីត អាយុ២១ឆ្នាំ រស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកយល់ឃើញថា៖ «ខ្ញុំគិតថាល្អម្យ៉ាងដែរ ល្អត្រង់ចំណេញពេលមានឪកាសជួបជុំក្រុមគ្រួសារកាន់តែច្រើន និងមានច្រើនសម្រាប់បំពេញការងារផ្សេងៗ តែអ្វីដែលសំខាន់មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវតែពាក់ម៉ាស និងបាញ់អាល់កុលឲ្យបានទៀងទាត់ ដើម្បីរក្សាបាននូវសុខសុវត្ថិភាពទាំងអស់គ្នា»។
អ្នកស្រីម៉ៅ ម៉ាឡែន អាយុ ២៤ឆ្នាំ រស់នៅប្រទេសកូរ៉េ បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំយល់ថាល្អដែរ ប្រសិនបើសម្តេចប្រកាសបើកចឹង ព្រោះយើងបានជួបជុំគ្រួសារយើងលឿន មិនចាំបាច់ខាតពេលនៅធ្វើចត្តាឡីស័ក ១៤ថ្ងៃ ហើយណាមួយយើងនឹកគ្រួសារយើងឆាប់បានជុំគ្រួសារញ៉ាំអីជាមួយគ្នា ណាមួយយើងបានចាក់វ៉ាក់សាំងរួច ចឹងភាគរយតិចណាស់ដែរឆ្លង»៕
