នៅកម្ពុជា វត្តមានរបស់សហជីពត្រូវបានគេសង្កេតឃើញជាលើកដំបូងនៅក្នុងរបបរាជានិយមខ្មែរអំឡុងទសវត្ស ១៩៥០។ សហជីពដើរតួជាវេទិកាមួយដើម្បីបញ្ចេញសំលេង និងការព្រួយបារម្ភរបស់ពួកគេដល់សាធារណៈជន និងដើម្បីចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាល ឬនិយោជកដើម្បីផលប្រយោជន៍ និងចំណាប់អារម្មណ៍រួមរបស់ពួកគេ។ បច្ចុប្បន្ន សហជីពនៅតែប្រឈមនឹងបញ្ហាក្នុងការចងក្រង និងអនុវត្តសកម្មការងារ។
ខាងក្រោមនេះគឺជាកិច្ចសម្ភាសន៍រវាងអ្នកស្រី អ៊ូ ទេពផល្លីន ប្រធានសហព័ន្ធសេវាការងារ និងចំណីអាហារកម្ពុជា (CFSWF) ជាមួយនឹងកញ្ញា ស៊ន់ លីនដា ជាសិក្ខាកាមមកពីញូសន៍រូមខេមបូឌា (Newsroom Cambodia)៖
Q: ជម្រាបសួរ អ្នកស្រី!
A: ចា៎! ជម្រាបសួរ
Q: ជាដំបូងនាងខ្ញុំចង់ដឹងថា តើអ្វីជាសហជីព?
A: សហជីពជាស្ថាប័នដែលបង្កើតឡើងដោយកម្មករ គឺជាសិទ្ធិដែលកម្មករផ្តល់សច្ចាប័នដោយអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ហើយសហជីពគឺកម្មកររួបរួមគ្នាក្នុងការងារតែមួយក្នុងការបង្កើតសហជីពនៅកន្លែងធ្វើការដើម្បីឱ្យគាត់មានសិទ្ធិ មានអំណាចក្នុងការចចារ ជជែកជាមួយនិយោជកក្នុងការកែប្រែលក្ខខណ្ឌការងារ ឬក៏សុខភាពសុវត្ថិភាពនៅកន្លែងធ្វើការ រួមទាំងប្រាក់ឈ្នួល ឬអត្ថប្រយោជន៍ផ្សេងៗ។ មែនទែនទៅខ្ញុំចង់បន្ថែមដែរថា ហេតុអីបានជាកម្មករគាត់បង្កើតសហជីព ព្រោះបើយើងក្រឡេកទៅមើលថៅកែមានអំណាចណាស់ ថាឱ្យការងារទៅនរណា បញ្ឈប់នរណា ដូច្នោះគឺសហជីពធ្វើយ៉ាងណាឱ្យកម្មករមានសិទ្ធិអំណាចក្នុងការជជែក ការកែប្រែស្ថានភាពផ្សេងៗ កុំឱ្យនិយោជកគិតតែរឿងម៉្យាងគឺចំណេញច្រើនចំណាយតិច។ អ៊ីចឹងកាលណាចំណេញច្រើនរបស់គេ គឺធ្វើឱ្យគេបន្ថយទៅលើអត្ថប្រយោជន៍ ឬប្រាក់ឈ្នួលរបស់កម្មករនិយោជិតធ្វើការច្រើនម៉ោងអត់មានប្រាក់កម្រៃជាដើម។
Q: តើការចងក្រងជាសហជីពនៅកម្ពុជាសព្វថ្ងៃមានស្ថានភាពយ៉ាងណាដែរ?
A: បើយើងនិយាយមកដល់ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នគឺសិទ្ធិសេរីភាពរបស់សហជីពគឺបានទ្រុឌទ្រោមណាស់ ដោយសារតែការទាមទាររបស់កម្មករនិយោជិត ឬក៏វិវាទដែលកើតឡើងនៅកន្លែងធ្វើការវាមិនមានផ្លូវណាមួយដែលអាចឱ្យកម្មករអាចរកផ្លូវចេញបាន។ ឧទាហរណ៍ មិនមែនមានន័យថាកូដកម្មថយចុះវាធ្វើឱ្យមានសុខដុមរមនានៅកន្លែងធ្វើការទេ គឺនៅពេលមិនមានកូដកម្ម ហើយវិវាទក៏ជាប់គាំងដោយសារតែក្រសួងការងារមានសិទ្ធិអំណាចនៅក្នុងការសម្រេចថា វិវាទណាដែលត្រូវបញ្ជូនទៅក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញារកណ្តាល វិវាទណាដែលបញ្ជូនទៅតុលាការ។
ជាទូទៅភាគច្រើនមន្រ្តីរបស់ក្រសួងការងារតែងតែបែងចែកបញ្ជូនវិវាទហ្នឹងទៅតុលាការ ស្របពេលដែលកម្មករនិយោជិតមិនមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ពិបាកក្នុងការជឿជាក់នូវប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ក្នុងស្រុកយើង។ អ៊ីចឹងបានជាយើងនិយាយថាស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នសិទ្ធិសេរីភាពសហជីពគឺទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងមែនទែន ហើយវាជាការព្រួយបារម្ភមួយ ព្រោះនៅពេលសិទ្ធិសេរីភាពសហជីពទ្រុឌទ្រោមគឺបង្ហាញអំពីសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យក្នុងស្រុកក៏ទ្រុឌទ្រោមដែរ ព្រោះរឿងទាំងអស់នេះវាមានភាពប្រទាក់ក្រឡាគ្នា កាលណាលទ្ធិប្រជាធិតេយ្យ ហើយសិន្ធិមនុស្សមានការប្រសើរឡើងនោះចលនាសហជីព សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបង្កើតសហជីពក៏មានការប្រសើរឡើង។
Q: តើមានរោងចក្រសហគ្រាសចំនួនប៉ុន្មានដែលមានការចងក្រងគ្នាជាសហជីព?
A: ខ្ញុំមិនមានតួលេខទេ ពីព្រោះជាទូទៅសហជីពនៅស្រុកខ្មែរធំ ហើយបើតាមតួលេខរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលវាធំណាស់ សុទ្ធតែ ៥,០០០ ទៅ៦,០០០ ឯណោះ អ៊ីចឹងទោះបីជារោងចក្រដែលបានបិទហើយក៏ដោយក៏គេមិនលុបបញ្ចិកា គេទុកអញ្ចឹងរហូត ហើយយើងសហជីពតូចតាចយើងមិនអាចធ្វើបានទេ វាលើសពីសមត្ថភាព។
Q: តើមានកត្តាអ្វីខ្លះដែលនាំឱ្យមានការចងក្រងសហជីព?
A: មែនទែនទៅបរិបទស្រុកយើងការចងក្រងសហជីពទាល់តែមានការរំលោភបំពានបានចងក្រង ទាល់តែកន្លែងកម្មករដែលពិបាកបានចងក្រង ប៉ុន្តែនៅប្រទេសដែលជឿនលឿនទោះបីជាកន្លែងការងារគេល្អ ឧទាហរណ៍ដូចជាពួកវិស្វករគេមានសហជីពក្រុមវិស្វករមួយទៅ ធនាគារមានសហជីពដែលកើតឡើងដោយកម្មករមួយទៅ ព្រោះលក្ខខណ្ឌគេល្អបើធៀបទៅនឹងចំណូល និងកម្រៃ តែយ៉ាងណាក៏ដោយគេនៅតែបង្កើតសហជីព។
នៅស្រុកគេ គេធ្វើការគិតជាម៉ោង មួយម៉ោងគេអាចញុំាគុយទាវបានមួយចាន ហើយនៅសល់ប្រាំពីរម៉ោងទៀតគេអាចរស់បាន ប៉ុន្តែយើងកម្រៃរបស់កម្មករមួយថ្ងៃមិនអាចរស់បានមួយថ្ងៃទេ អញ្ចឹងមិនមែនមានន័យថាទាល់តែកម្មករកាត់ដេរ កម្មករដែលមានលក្ខខណ្ឌការងារអាក្រក់ៗបានយើងបង្កើតសហជីព ទស្សនៈហ្នឹងគឺខុស។ គឺសហជីពយើងអាចនិយាយបានថាហេតុអ្វីបានជាយើងទៅចាក់វ៉ាក់សាំងទាំងមិនទាន់ឆ្លងកូវីដ? ពីព្រោះសហជីពវាតួនាទីដូចវ៉ាក់សាំង អ៊ីចឹងទៅការពារកុំឱ្យមានការរំលោភបំពានកើតឡើង ព្រោះកម្មករនៅពេលចងក្រងគ្នាគឺមានតំណាងមានការជជែកគ្នាវាងាយក្នុងការស្វែងយល់ កាលណាបង្កើតសហជីពក្នុងការដោះស្រាយរឿងមួយដុំៗ វាមិនមែនអ៊ីចឹងទេ។
តួនាទីសហជីពនៅក្នុងសង្គមគឺធំណាស់ មិនមែនត្រឹមតែលក្ខខណ្ឌនៅកន្លែងការងាររបស់កម្មករនិយោជិតទេ វាសំដៅទៅដល់សុខុមាលភាពប្រជាធិតេយ្យ មើលទៅដល់ប្រព័ន្ធអប់រំ ពីព្រោះប្រព័ន្ធអប់រំប៉ះពាល់ទៅដល់កូនកម្មករនិយោជិត មើលទៅដល់ប្រព័ន្ធសុខាភិបាលទៀតព្រោះពេលប្រជាពលរដ្ឋឈឺ កម្មករនិយោជិតឈឺ យើងត្រូវតែស្នើសុំឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលមានការកែទម្រង់ទាំងអស់ហ្នឹង។
អ៊ីចឹងតួអង្គសហជីពមានន័យថា នៅក្នុងប្រទេសជឿនលឿនអង្គការមិនមែនដើរតួជំនួសរាជរដ្ឋាភិបាលទេ ប្រទេសមួយមានតែបីតួអង្គទេដើម្បីតតាំងលើសិទ្ធិមនុស្ស ទប់ស្កាត់សិទ្ធិអំណាចគឺ ទីមួយតួអង្គរាជរដ្ឋាភិបាល ទីពីរតួអង្គវិស័យឯកជន ទីបីតួអង្គសហជីព គឺប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកធ្វើការ ឬក៏យើងហៅថាវណ្ណៈអ្នកធ្វើការ អ៊ីចឹងយើងមើលទៅលើគោលនយោបាយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ការបែងចែកផលប្រយោជន៍មកឱ្យអ្នកធ្វើការ ហើយយើងមើលម៉េច ធ្វើម៉េចឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលតម្លាភាពជាមួយអ្នកធ្វើការ ឬកម្មករនិយោជិត ប្រជាពលរដ្ឋ ហើយតួអង្គវិស័យឯកជនធ្វើម៉េចដើម្បីធានាការពារកម្មករនិយោជិតនៅកន្លែងធ្វើការ ហើយធ្វើម៉េចឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាល និយោជកកុំឃុបឃិតគ្នាក្នុងការបង្កើតច្បាប់ប្រឡែប្រឡំដើម្បីការពារតួអង្គអ្នករកស៊ី។
អ៊ីចឹងតួអង្គសហជីពគឺសំខាន់មិនមែនតួអង្គអង្គការទេ នៅពេលប្រទេសជឿនលឿន យើងទៅមើលប្រទេសដែលគេជឿនលឿនគឺអង្គការគឺកន្លែងខ្លះគេគ្រាន់តែតាំងទីលំនៅដូចជាយូអិន (UN) ដើម្បីឱ្យគេមានលំហរសេរីភាពឱ្យនិយោជិត សហជីពទៅជជែកវែកញែកនៅកន្លែងនិង តែដល់ពេលក្នុងប្រទេសនីមួយៗ ប្រទេសដែលមានភាពជឿនលឿន ប្រជាធិបតេយ្យមែនទែនអង្គការមិនធ្វើការជំនួសរដ្ឋាភិបាលទេ គឺគេរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលផ្តល់សេវាកម្ម គាំពារទៅដល់កម្មករនិយោជិត។ ប៉ុន្តែស្រុកយើងគឺបញ្ច្រាស អង្គការមួយចំនួននៅធ្វើការផ្នែក Service (សេវា) ជូនរដ្ឋាភិបាល កន្លែងនេះដែលខ្ញុំមើលឃើញថាអាចធ្វើឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលជិះសេះលែងដៃបាន។
Q: ការចងក្រងសហជីពមានអត្ថប្រយោជន៍បែបណាខ្លះ?
A: ផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ក្នុងការការពារ គាំពារហើយពិនិត្យទៅលើសុខុមាលភាពកម្មករនិយោជិតនៅកន្លែងធ្វើការ ក្នុងនោះដែរគឺផ្តល់ចំណេះដឹង ព្រោះសហជីពយើងនិយាយថាពេលយើងរៀននៅសាលាគឺយើងរៀនតាមមេរៀនដែលគេបង្រៀននៅសាលា ប៉ុន្តែដល់ពេលមកសហជីព ឬកម្មករនិយោជិតដែលចូលជាសហជីព យើងរៀនតាំងពីការវិភាគទៅលើរឿងស្ថានភាពសង្គម សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ សិទ្ធិពលរដ្ឋ សិទ្ធិនយោបាយ អ្វីទាំងអស់គឺតួអង្គសហជីពផ្តល់ចំណេះដឹង ព័ត៌មានទៅដល់កម្មករនិយោជិតដែលនៅសាលាគេមិនបង្រៀន នៅកន្លែងណាក៏គេមិនបង្រៀនដែរ។
អ៊ីចឹងហើយបានជាសហជីពផ្តល់ទាំងព័ត៌មាន បង្កើនចំណេះដឹង ពង្រឹងសិទ្ធអំណាចកម្មករនិយោជិតហើយធ្វើយ៉ាងណាឱ្យមានអំណាចពេញលេញក្នុងការកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធពុករលួយ ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ តស៊ូមតិឱ្យមានភាពប្រសើរឡើងផ្នែកប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធមនុស្សគឺតួអង្គសហជីពហ្នឹងហើយ មិនមែនតូអង្គរដ្ឋណា ឬក៏យើងអាចយល់ច្រឡំថាតួអង្គគណបក្សប្រឆាំង ប៉ុន្តែមិនមែនទេ គឺសហជីពទេដែលធ្វើឱ្យមានប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យចម្រុះ។
Q: តើមានបញ្ហាប្រឈមអ្វីខ្លះក្នុងការចងក្រងជាសហជីព?
A: យើងជួបបញ្ហាច្រើនអាចនិយាយបានថាមានការគំរាមកំហែងជាពិសេសរឿងមួយគឺមេដឹកនាំមួយចំនួនឆ្លាតណាស់ គេមុននឹងចោទយើង មុននឹងចាប់យើងគេនាំគ្នាបង្កើតច្បាប់សិន គឺដើម្បីចោទថាអ្នកនេះខុសច្បាប់ អ្នកនេះមិនគោរពច្បាប់។ អ៊ីចឹងនៅក្នុងប្រទេសមួយដែលមិនមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ច្បាប់គ្រាន់តែជាឧបករណ៍មួយក្នុងការការពារអំណាចក្រុមមួយក្រុម ឬបុគ្គលមួយក្រុម ហើយនៅពេលប្រទេសមានប្រជាធិបតេយ្យទើបច្បាប់យុត្តិធម៌សម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូប។
Q: តាមរយៈការអនុវត្តកន្លងមក តើសហជីពបានទទួលបានការឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហាពីរដ្ឋាភិបាលបែបណាខ្លះ?
A: វាមិនមានការឆ្លើយតបវិជ្ជមានទេ បើយើងក្រឡេកទៅមើលទៅមើលរឿងខ្លះទោះបីមានការប្រឹក្សាយោបល់ ប៉ុន្តែការប្រឹក្សាយោបល់ខ្លះមិនមែនបែបទម្រង់ប្រជាធិបតេយ្យ។ ឧទាហរណ៍ កិច្ចពិគ្រោះខ្លះដែលគេលើកឡើងមិនបានបង្កើតនូវភាពរីកចម្រើនដែលគេហៅថាមិនមានគំនិតចម្រុះពីក្រុមមនុស្ស ឬជនរងគ្រោះឱ្យបានច្រើនទេ គឺថាយកទៅពិគ្រោះយោបល់លក្ខណៈថាៗ។ តែសរុបជារួមខ្ញុំអាចនិយាយបានថាទោះបីយើងមិនចូលក៏គេនៅតែទៅ ព្រោះគេព្យាយាមបង្កើតសហជីពមួយដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សកាន់អំណាចរួចទៅហើយ។
គេថាគេមានសហជីពដែលមានសម្លេងភាគច្រើនដែលចូលរួមគាំទ្រក្នុងការបង្កើតច្បាប់ ហើយជាពិសេសរឿងប្រាក់ឈ្នួលគឺមានក្រុមបុគ្គលមួយចំនួនលើកឡើងថា ប្រាក់ឈ្នួលប៉ុណ្ណឹងកើនឡើងគឺសមរម្យ តែជាក់ស្តែងយើងអាចនិយាយបានថាសមរម្យយ៉ាងម៉េចបើថ្លៃទំនិញកើនឡើងជាងប្រាក់ឈ្នួលទៅទៀត។
Q: តើរាជរដ្ឋាភិបាល និងភាគីពាក់ព័ន្ធគួរមានការគាំទ្រការចងក្រងសហជីពបែបណាខ្លះ?
A: ខ្ញុំគិតថារាជរដ្ឋាភិបាលមិនចាំបាច់ចូលរួមគាំទ្រទេគឺគ្រាន់តែកុំជ្រៀតជ្រែកទៅបានហើយ ព្រោះរាល់ថ្ងៃស្រុកយើងបញ្ហាគឺត្រង់ថារដ្ឋជ្រៀតជ្រែកនៅក្នុងដំណើរការរបស់កម្មករក្នុងការបង្កើតសហជីព។ ខ្ញុំនិយាយបានថាការរំលោភបំពាននៅលើពិភពលោកវានៅតែមានទោះបីជាប្រទេសសេរី ឬប្រជាធិបតេយ្យក៏ដោយ ប៉ុន្តែរឿងមួយដែលយើងវាស់វែងថាយុត្តិធម៌ ឬអត់ គឺនៅពេលដែលជនដែលត្រូវគេរំលោភបំពាន គាត់មានសិទ្ធិក្នុងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិពេញលេញរបស់គាត់ សិទ្ធចងក្រងសហជីព ឬសិទ្ធិធ្វើកូដកម្មកើតឡើងពេញលេញដោយមិនមានបណ្តឹង ចាប់មេសហជីព ឬសកម្មជនសិទ្ធិការងារទៅដាក់គុក នេះហើយយុត្តិធម៌កើតមាន។
Q: អរគុណអ្នកស្រីសម្រាប់ការផ្តល់សម្ភាសន៍។
A: ចា៎ អរគុណ!
